به عمل جراحی‌ای که برای برداشتن بافت پستان انجام می‌شود، ماستکتومی می‌گویند. ماستکتومی معمولاً با هدف درمان سرطان پستان انجام می‌شود که در اصطلاح عامیانه به اشتباه به آن سرطان سینه گفته می‌شود. رعایت مراقبت‌های پس از جراحی سرطان پستان برای تسهیل روند بهبود و کاهش خطر بروز عوارض بسیار مهم است.
یکی از جنبه‌های مهم مربوط به مراقبت‌های بعد از جراحی ماستکتومی مدیریت درد و ناراحتی است. پزشک داروهای مسکن را تجویز می‌کند و استفاده از سینه‌بند فشرده‌کننده را برای کاهش ورم و ناراحتی توصیه می‌کند. تمیز و خشک نگه داشتن زخم جراحی برای کاهش خطر عفونت ضروری است. ورزش و فعالیت بدنی نیز کمک مؤثری به بهبود بیمار می‌کند، البته لازم است بیمار ورزش را به تدریج و به روشی ایمن شروع کند و حرکات سخت‌تر را به مرور به برنامه ورزشی‌اش اضافه کند. درباره ورزش‌های مناسب و مراقبت‌های بعد از عمل جراحی ماستکتومی باید با متخصص طب فیزیکی مشورت کنید. هرگز هیچ ورزشی را بدون تأیید و اجازه متخصص طب فیزیکی شروع نکنید.
مراقبت‌های لازم بلافاصله بعد از عمل ماستکتومی
بلافاصله پس از جراحی ماستکتومی به بخش ریکاوری منتقل می‌شوید. ضربان قلب، دمای بدن، فشار خون، تنفس و میزان اکسیژن‌تان در بخش ریکاوری مدتی تحت‌نظر گرفته می‌شود.
مراقبت‌های زیر به‌طور معمول بعد از عمل ماستکتومی در بیمارستان انجام می‌شود:
- مراقبت در بخش ریکاوری: بیمار پس از جراحی به بخش ریکاوری منتقل می‌شود. کادر درمان نشانه‌های حیاتی بیمار را تحت‌نظر می‌گیرد و پیش از انتقال بیمار به بخش عادی از پایدار بودن وضعیت بیمار مطمئن می‌شود.
- مدیریت درد: درد پس از جراحی برداشتن پستان عادی است و برای کنترل درد به بیماران مسکن داده می‌شود. مدیریت درد شامل درمان دارویی، فیزیوتراپی و تکنیک‌های دیگر می‌شود.
- مراقبت از زخم: لازم است از جای زخم جراحی ماستکتومی به خوبی مراقبت شود تا زخم عفونت نکند و سریع‌تر جوش بخورد. مراقبت از زخم شامل تعویض پانسمان، تمیز کردن زخم و بررسی نشانه‌های عفونت می‌شود.
- مراقبت از درن: جراح گاهی لوله تخلیه (درن) را برای خروج مایعات اضافی از محل زخم کار می‌گذارد. بیماران برای تخلیه و مراقبت از درن در بیمارستان به کمک نیاز دارند.
- فیزیوتراپی: متخصص طب فیزیکی به بیماران کمک می‌کند تا قدرت و توانایی حرکتی‌شان را پس از عمل سرطان پستان هر چه سریع‌تر بازیابند.
مراقبت‌های بعد از جراحی ماستکتومی در بیمارستان بر مطمئن شدن از بهبودی ایمن و مؤثر پس از جراحی متمرکز است.
بعد از اینکه حداقل یک روز را در بیمارستان سپری کردید می‌توانید به خانه باز گردید (در صورتی که عمل جراحی سنگین‌تری داشتید و یا غدد لنفاوی زیربغل‌تان نیز برداشته شده است، ممکن است تا 6 روز نیز در بیمارستان بمانید). تعداد روزهای بستری شما به شرایط جسمی و روند بهبودتان بستگی دارد و تنها تحت نظر پزشک خود می‌توانید به خانه بازگردید.
تمرین تنفس عمیق
به محض این که توانستید تمرین‌های تنفسی عمیق را انجام دهید تا ریه‌های‌تان پس از جراحی سریع‌تر بهبود پیدا کند. بهترین حالت این است که تمرین‌های تنفس عمیق را در حالت نشسته روی صندلی انجام دهید. البته این تمرین‌ها را در حالت خوابیده نیز می‌توان انجام داد.
- از راه بینی نفس عمیق بکشید و قفسه سینه و شکم‌تان را مانند بادکنک پر کنید.
- سعی کنید نفس‌تان را یک تا دو ثانیه نگه دارید.
- نفس را به آرامی از راه دهان بیرون بدهید، مانند زمانی که می‌خواهید شمع‌های کیک تولدتان را خاموش کنید.
- مراحل فوق را 5 بار تکرار کنید.
- پس از آخرین نفس سرفه کنید و سعی کنید خلط یا مخاط را از ریه‌های‌تان پاک کنید.
- این تمرین‌های تنفسی عمیق را در طول 48 ساعت پس از جراحی 4 یا 5 بار انجام بدهید.
مراقبت‌های لازم بعد از ترخیص از بیمارستان
پس از بازگشت به خانه بایستی نکاتی را رعایت کنید: از جمله استراحت به موقع، مصرف صحیح داروها و مراقبت از جای بخیه و پانسمان. مراقبت درست و اصولی می‌تواند باعث تسریع روند بهبود شما شود. در ادامه نکات مهم مراقبتی را بررسی خواهیم نمود.
در صورت بروز نشانه‌های زیر با پزشک معالج‌تان تماس بگیرید:
- دردی که با مصرف دارو تسکین پیدا نکند.
- تب بالاتر از 37/8 درجه سانتی‌گراد یا لرز
- خونریزی شدید، برای مثال در حدی که پانسمان خونی شود.
- ورم شدید
- قرمز شدن دور پانسمان
- خروج ترشحات از زخم یا بدبو شدن زخم
- بروز حساسیت یا واکنش‌های دیگر به دارو(ها)
- یبوست
- اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب و نیاز به حمایت بیشتر
به حد کافی استراحت کنید
وقتی از بیمارستان مرخص می‌شوید، احتمالاً از پشت سر گذاشتن این تجربه دشوار به شدت خسته خواهید بود. پس در چند هفته اول پس از جراحی ماستکتومی بیشتر از همیشه استراحت کنید.
برای مراقبت از بخیه‌ها و پیشگیری از لنف ادم توصیه می‌کنیم از بالش‌های ماستکتومی یا حتی چند بالش معمولی استفاده کنید.
طول دوران نقاهت پس از جراحی سرطان پستان به نوع جراحی انجام‌شده و وضعیت سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. ممکن است حال‌تان پس از چند روز بهتر شود یا بهبودی‌تان در صورت انجام دادن ماستکتومی در کنار عمل ترمیمی چند هفته یا بیشتر به درازا بیانجامد.
حتماً خواب با کیفیت و فراوان داشته باشید و به نیازهای بدن‌تان توجه کنید. چون در دوران نقاهت نباید فعالیت داشته باشید، توصیه می‌کنیم از یکی از نزدیکان بخواهید که در انجام کارهای خانه کمک‌تان کند. آشپزی و مراقبت از فرزندان را به فرد مطمئن دیگری بسپارید، چون نباید دست‌های‌تان را زیاد حرکت بدهید.
داروهای‌تان را به موقع مصرف کنید
درد بعد از جراحی ماستکتومی عادی است. پزشک برای تسکین درد و ناراحتی‌تان مسکن تجویز خواهد کرد. مسکن بلافاصله پس از جراحی از طریق سرمی که می‌توانید کنترلش کنید، وارد جریان خون‌تان می‌شود. به این روش دریافت مسکن، PCA یا دریافت داروی مسکن تحت‌کنترل بیمار می‌گویند.
جراح احتمالاً داروی بی‌حسی موضعی طولانی اثر را در اتاق عمل در زخم تزریق می‌کند. تزریق این دارو کمک می‌کند تا درد مدت طولانی‌تری پس از جراحی کنترل شود.
داروهای تجویز شده را طبق دستور مصرف کنید و بروز عوارض جانبی را به پزشک معالج‌تان اطلاع بدهید. اگر پزشک داروی دیگری را برای‌تان تجویز کرد، دارو را به طور منظم مصرف کنید.
جراحی ماستکتومی با درد و ناراحتی در قفسه سینه، بازو و شانه همراه است. توانبخشی از طریق ورزش، نرمش‌های کششی و تکنیک‌های درمان دستی به کاهش درد و افزایش توانایی حرکتی کمک می‌کند. برای کاهش درد آزاردهنده بعد از عمل ماستکتومی با متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مشورت کنید.
از جای بخیه و زخم خود مراقبت کنید
جراح برش(ها) را با بخیه‌های زیرپوستی می‌بندد. بخیه‌ها جذبی هستند و نیازی به کشیدن ندارند. اگر تکه‌های کوچکی از چسب جراحی (Steri-Strips) روی زخم‌های‌تان چسبانده شده باشد، جراح یا پرستار چسب‌ها را در جلسه ویزیت پس از عمل خواهد کند. چنانچه چسب جراحی (Dermabond) روی زخم‌ها زده شده باشد، چسب خود به خود به مرور حل می‌شود.
تا زمانی‌که آخرین رویه‌های زخم نیفتاده است، ضد عرق، دئودورانت، کرم، روغن و … در نزدیکی زخم‌ها نزنید.
جای زخم‌ها را تا یک سال از نور خورشید دور نگه دارید. اگر نمی‌توانید این کار را بکنید، هر زمان زیر آفتاب هستید، ضدآفتاب با SPF 30 یا بالاتر روی زخم‌ها بزنید. برای تمیز نگه داشتن زخم باید ناحیه زخم را با ملایمت بشویید و با زدن ضربات ملایم خشک کنید. چسب جراحی را نکنید و بگذارید خودش بیفتد یا حل شود.
ممکن است کیسه مملو از مایعی یک یا دو هفته پس از جراحی زیر پوست زیر بغل یا قفسه سینه‌تان، در محل برداشتن بافت جمع شود. به این کیسه سروما می‌گویند. سروما بی‌خطر است. سروما نرم و متورم است و ممکن است به لمس حساس باشد.
سروما غالباً خود به خود از بین می‌رود. اگر سروما بزرگ یا ناراحت‌کننده بود، با پزشک معالج‌تان تماس بگیرید و با ایشان مشورت کنید.
از درن ( drain) خود به خوبی مراقبت کنید
درن پس از ماستکتومی لوله‌هایی جراحی است که پزشک آن‌ها را برای خروج خون و مایعات از بدن پس از عمل ماستکتومی در زخم جراحی می‌گذارد. مراقبت صحیح از درن برای پیشگیری از عفونت، ناراحتی و عوارض دیگر ضروری است. توصیه‌های زیر راهنمایی کلی برای مراقبت از درن پس از عمل ماستکتومی است:
- درن را مرتب خالی کنید: پزشک به شما یاد می‌دهد که چگونه و هر چند وقت یک‌بار درن‌ها را خالی کنید. درن را معمولاً باید دو یا سه بار در روز تخلیه کنید.
- میزان مایع تخلیه‌شده را یادداشت کنید: میزان مایعی را که از هر درن تخلیه می‌کنید، یادداشت کنید. پزشک معالج‌تان به کمک این اطلاعات می‌تواند روند پیشرفت بهبودی‌تان را تحت‌نظر بگیرد و تعیین کند که کدام درن باید کشیده شود.
- درن‌ها را تمیز نگه دارید: لوله‌ها و اتصال درن را هر روز با آب و صابون بشویید و با زدن ضربات ملایم حوله خشک کنید.
- درن‌ها را محکم کنید: درن‌ها باید محکم به لباس یا سینه‌بند جراحی متصل شده باشد تا کشیده یا جدا نشود.
- مراقب نشانه‌های عفونت باشید: تب، افزایش درد، ورم یا خروج ترشحات از محل درن از نشانه‌های عفونت است. اگر متوجه علائم فوق شدید، فوراً با پزشک معالج‌تان تماس بگیرید.
حمام بعد از جراحی سرطان سینه
24 ساعت پس از جراحی برداشتن پستان می‌توانید دوش بگیرید. پرستار روش محکم کردن درن‌ها را هنگام استحمام قبل از ترخیص آموزش می‌دهد.
وقتی آماده استحمام شدید، سینه‌بند جراحی و گاز پانسمان را از روی زخم بردارید. اگر چسب روی زخم‌تان چسبانده شده است، چسب را جدا نکنید.
زخم‌ها را به آرامی با آب و صابون بشویید و بگذارید آب دوش روی زخم‌ها بریزد.
زخم‌ها را پس از حمام با زدن ضربات ملایم با یک حوله تمیز خشک کنید. سینه‌بند جراحی را بپوشید و درن‌ها را به سینه‌بند ببندید. اگر فکر می‌کنید راحت‌تر هستید، گاز پانسمان تمیزی را روی زخم، زیر سینه‌بند بگذارید.
دراز کشیدن در وان آب داغ و رفتن به سونا و استخر تا زمانی‌که پزشک معالج‌تان اجازه نداده است، ممنوع است. ضمناً یادتان باشد که قبل از استفاده از ضدعرق، لوسیون، پودر یا عطر در نزدیکی موضع جراحی با پزشک معالج‌تان مشورت کنید.
رژیم غذایی
وقتی احساس کردید حال‌تان خوب است، می‌توانید غذا خوردن را شروع کنید. بیماران غالباً چند ساعت پس از عمل ماستکتومی میل به غذا پیدا می‌کنند. بهتر است ابتدا غذاهای ساده و بدون‌ادویه میل کنید. احتمال اینکه خوردن غذاهای تند و پرادویه باعث حالت تهوع‌تان شود، بیشتر است.
ابتدا به آرامی چند جرعه آب بنوشید. اگر مشکلی پیش نیامد، نوشیدنی‌های دیگری مانند چای را هم امتحان کنید.
داشتن رژیم غذایی متعادل با پروتئین و کالری فراوان به بهبودی‌تان پس از جراحی برداشتن سینه کمک می‌کند. سعی کنید یک نوع از منابع مفید پروتئین، مانند گوشت قرمز، ماهی و تخم‌مرغ، را در هر وعده غذایی میل کنید. مصرف میوه، سبزی و غلات سبوس‌دار کامل نیز توصیه می‌شود.
ورزش را به آرامی شروع کنید
جراح یا پرستار برنامه ورزشی روزمره را برای دوران بعد از جراحی سرطان پستان به شما آموزش می‌دهد. انجام دادن این ورزش‌ها از خشکی بازو و شانه و تشکیل مقدار زیادی بافت همبند جای زخم جلوگیری می‌کند. بیماران معمولاً ورزش را صبح روز بعد از جراحی شروع می‌کنند. همچنین جراح راهنمای مکتوب و یا تصویر‌ی‌ای را درباره روش انجام دادن ورزش‌های مناسب در اختیارتان می‌گذارد.
ورزش سبک به بهبود یافتن‌تان و پیشگیری از بروز عوارض کمک می‌کند. حتماً قبل از شروع هر برنامه ورزشی با پزشک معالج‌تان مشورت کنید تا از مناسب بودن ورزش‌ها مطمئن شوید. فیزیوتراپی نیز برای بازیابی حرکت و انعطاف‌پذیری موضع جراحی‌شده مفید است. توصیه‌های زیر را هنگام ورزش کردن فراموش نکنید:
- دست‌های‌تان را مدت کمی پس از جراحی حرکت بدهید.
- دست به سینه ننشینید و بازوها را به قفسه سینه فشار ندهید.
- در چهار تا شش هفته پس از جراحی:
- هیچ وسیله یا باری را که سنگین‌تر از 4/5 کیلوگرم باشد، بلند نکنید.
- فشار دادن، هل دادن یا حرکات تکراری را با دست‌ها انجام ندهید.
سوتین مخصوص بعد از جراحی‌تان را بپوشید
اگر جراح برای‌تان سوتین جراحی تجویز کرد، سوتین را تا زمان کشیدن درن‌ها ببندید. پس از کشیدن درن از پزشک معالج‌تان سؤال کنید که آیا باز هم باید از سینه‌بند استفاده کنید یا خیر. سوتین جراحی سینه‌ها و درن‌ها را نگه می‌دارد و باعث می‌شود راحت‌تر باشید. سوتین جراحی را باید هنگام خواب ببندید و قبل از استحمام باز کنید.
در دوران نقاهت پس از جراحی ماستکتومی یا در طول مراحل مختلف بازسازی پستان می‌توانید پدهایی را داخل سوتین بگذارید تا اندام‌تان متوازن شود. یک روش برای پر کردن سوتین استفاده از پستان نرم (پروتز سینه موقت) است. این نوع پستان یک کیسه نایلونی سبک است. می‌توانید اندازه کیسه را با گذاشتن یا برداشتن پرزهای پنبه مطابق با سینه دیگرتان تنظیم کنید.
معمولاً یک تا دو هفته پس از ترخیص از بیمارستان باید برای بررسی وضعیت‌تان به جراح معالج کنید.
ممکن است عوارضی مانند گزگز، سوزش، سوزن سوزن شدن، بی‌حسی، خارش غیر قابل تحمل، فشار و حساسیت به لمس را تا چند ماه پس از جراحی در قفسه سینه، بازو و یا زیر بغل احساس کنید. البته این عوارض معمولاً خود به خود از بین می‌رود.
کاهش عوارض ماستکتومی در دوران نقاهت با توانبخشی
مراجعه به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی بعد از جراحی ماستکتومی مزایای متعددی برای بیماران دارد. به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی فیزیاتریست هم می‌گویند. متخصص طب فیزیکی برای بازیابی عملکرد، کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها، از جمله بانوانی تلاش می‌کند که عمل جراحی ماستکتومی را انجام داده‌اند.
متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ارزیابی جامعی را از توانایی‌های جسمی و عملکردی بیمار انجام می‌دهد؛ این ارزیابی شامل درد یا محدودیت‌های شانه و دست درگیر می‌شود. متخصص طب فیزیکی طرح درمان منحصر به فردی را متناسب با نیازهای خاص هر بیمار تهیه می‌کند.
متخصص طب فیزیکی برای مدیریت درد و بهبود عملکرد معمولاً از مداخله‌های غیر جراحی مانند ورزش‌درمانی، درمان دستی و درمان دارویی بهره می‌گیرد.
در مجموع مراجعه به متخصص طب فیزیکی پس از عمل ماستکتومی بیماران را از رویکردی چندرشته‌ای برای مراقبت از خود برخوردار می‌سازد. طب فیزیکی بر بهبود عملکرد، کاهش درد و ارتقاء کیفیت کلی زندگی بیماران متمرکز است.
بنابراین بهتر است از زمان تشخیص سرطان سینه تا زمان اتمام دوران نقاهت زیر نظر یک متخصص طب فیزیکی باشید و برنامه‌ی توانبخشی خود را زیر نظر ایشان ادامه دهید.
حرف آخر
طبیعی است که احساسات جدید و ناراحت‌کننده‌ای را پس از انجام جراحی برای درمان یک بیماری جدی تجربه کنید. بسیاری از بیماران در احساسات گوناگون و ناخوشایند غرق می‌شوند و هر از گاه ناراحت، برآشفته، عصبی، تحریک‌پذیر، نگران و یا خشمگین می‌شوند. شاید نتوانید بعضی از این احساسات را کنترل کنید. در این صورت فکر خوبی است که از متخصص توانبخشی کمک بگیرید. رعایت تمام توصیه‌ها و قوانینی که در این مقاله برای مراقبت بعد از ماستکتومی توضیح دادیم، باعث می‌شود حال‌تان بهتر شود. اما اگر فکر کردید برای تسکین درد یا درمان لنف ادم به کمک تخصصی نیاز دارید، حتماً با ما تماس بگیرید.
پرسش‌های پرتکرار
دوران نقاهت بعد از جراحی ماستکتومی چقدر طول می‌کشد؟
انتظار می‌رود زخم جراحی ظرف شش تا هشت هفته جوش بخورد. البته احتمال دارد چند ماه طول بکشد تا حس ناحیه قفسه سینه یا پستان جراحی‌شده دوباره عادی شود، به‌خصوص اگر جراحی روی زیربغل انجام شده باشد.
اگر بعد از عمل برداشتن پستان دچار یبوست شدم، چه کار کنم؟
احتمال دارد بعد از جراحی سرطان پستان دچار یبوست شوید. مصرف داروهای بیهوشی، داروهای مسکن خاص، تغییر رژیم غذایی و یا کاهش فعالیت بدنی علت یبوست است.
چند وقت بعد از جراحی ماستکتومی می‌توانم از پروتز سینه استفاده کنم یا دوباره سوتین ببندم؟
بهبود یافتن محل جراحی ماستکتومی، به‌ویژه ماستکتومی همراه با بازسازی پستان، نیاز به زمان دارد؛ پس از التیام یافتن زخم‌ها می‌توانید از پروتز پستان یا سینه‌بند استفاده کنید. توصیه‌های جراح درباره مراقبت‌های بعد از جراحی پستان را به دقت رعایت کنید یا از پزشک معالج‌تان بپرسید که برای بستن سوتین تا چند وقت پس از جراحی باید صبر کنید.
بعد از جراحی برداشتن پستان می‌توانم رابطه جنسی داشته باشم؟
وقتی احساس کردید آماده‌اید، می‌توانید فعالیت جنسی را شروع کنید. رابطه جنسی به محل جراحی‌تان آسیب نمی‌زند. تا چند هفته پس از جراحی اجازه ندهید که موضع جراحی تحت فشار قرار بگیرد. حوله یا بالش کوچکی را روی محل جراحی بگذارید.
بعد از جراحی سرطان پستان می‌توانم رانندگی کنم؟
اکثر بیماران می‌توانند ظرف شش هفته پس از جراحی دوباره رانندگی کنند. در مدتی که مسکن‌های تجویزی قوی مصرف می‌کنید، رانندگی نکنید.
برای کاهش ورم بعد از ماستکتومی می‌توانم از یخ استفاده کنم؟
پیش از استفاده از کمپرس سرد و یخ حتما با پزشک خود مشورت کنید. استفاده از کمپرس سرد برای برخی از افراد توصیه نمی‌شود و خطر عفونت به دنبال دارد
چه مدت بعد از جراحی ماستکتومی می‌توانم کارهای روزمره‌ام را دوباره انجام بدهم؟
انتظار می‌رود ظرف چند هفته بعد از عمل سرطان پستان بتوانید اکثر کارهای معمول روزمره را دوباره از سربگیرید. البته زمان مناسب شروع مجدد فعالیت‌ها برای تمام بیماران یکسان نیست و به نوع جراحی انجام‌شده بستگی دارد.
پیاده‌روی بعد از عمل جراحی برداشتن پستان مفید است؟
تحرک و پیاده‌روی خطر لخته شدن خون و ذات‌الریه (عفونت ریه) را کاهش می‌دهد. به‌علاوه راه رفتن به دفع گاز و مدفوع کمک می‌کند.
