سرطان دهانه رحم (سرویکس) یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در میان زنان است که سالانه جان هزاران نفر را در سراسر جهان تهدید می‌کند. اما چیزی که این بیماری را به‌مراتب خطرناک‌تر می‌کند، توانایی آن در گسترش از طریق سیستم لنفاوی بدن است. غدد لنفاوی، مانند پاسگاه‌هایی در مسیر جریان ایمنی، در برابر سلول‌های سرطانی مقاومت می‌کنند؛ اما زمانی که سرطان بتواند از این سد عبور کند، مسیر متاستاز به اندام‌های دیگر هموار می‌شود. دکتر سمانه قهرمان‌پوری پزشک متخصص در حوزه توانبخشی سرطان‌ می‌تواند با دیدگاه جامع و تلفیقی خود میان علم و درمان، درک دقیق‌تری از الگوهای پیشرفت سرطان رحم و تاثیر آن بر سیستم لنفاوی را ارائه دهد. رویکردی که می‌تواند افق‌های تازه‌ای را در تشخیص زودهنگام و انتخاب روش‌های درمانی مؤثرتر بگشاید.

نحوه انتشار سرطان رحم به غدد لنفاوی

سیستم لنفاوی شبکه‌ای از عروق و غدد (گره‌های لنفاوی) است که نقش اصلی‌اش دفاع از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا است. اما همین مسیر، می‌تواند راهی برای فرار سلول‌های سرطانی هم باشد. سلول‌های سرطانی ابتدا از محل اصلی تومور (معمولا دهانه رحم) شروع به نفوذ به بافت‌های اطراف می‌کنند. این فرآیند از طریق تخریب ماتریس خارج‌سلولی (ECM) با آنزیم‌هایی مانند MMPs انجام می‌شود. پس از تخریب بافت اطراف، سلول‌های سرطانی به عروق لنفاوی نفوذ می‌کنند. این مرحله معمولا با کمک پروتئین‌هایی مثل VEGF-C و VEGF-D انجام می‌شود که باعث تحریک رشد عروق لنفاوی (لنف‌آنژیوژنز) نیز می‌شوند. در مرحله سوم سلول‌های سرطانی توسط جریان لنف به گره‌های لنفاوی ناحیه‌ای مثل غدد پارامتریال، پری‌ساکرال و لگنی منتقل می‌شوند.

اگر سیستم ایمنی بدن نتواند جلوی آن‌ها را بگیرد، سلول‌های سرطانی در گره‌های لنفاوی ساکن شده و شروع به رشد و تشکیل تومور ثانویه می‌کنند. این مرحله نشانه متاستاز لنفاوی است. در مراحل پیشرفته‌تر، سرطان می‌تواند از غدد لنفاوی لگنی به غدد لنفاوی دورتر مثل شکمی، آئورتی و حتی قفسه سینه گسترش پیدا کند و در نهایت به خون نفوذ کرده و به اندام‌هایی مثل ریه و کبد نیز راه پیدا کند.

همچنین بخوانید: علت تورم غدد لنفاوی زیر بغل و درمان آن

علائم و نشانه‌های هشدار دهنده سرطان رحم

بسیاری از موارد سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارند و شناسایی به‌موقع علائم هشداردهنده باعث تشخیص زودهنگام، درمان موثرتر و افزایش احتمال بقا می‌شود. برخی از مهم‌ترین علائم و نشانه‌های هشداردهنده سرطان رحم عبارتنداز:

• خونریزی غیرطبیعی واژینال مهم‌ترین و رایج‌ترین علامتی است که معمولا در مراحل اولیه خودش را نشان می‌دهد. این خونریزی می‌تواند در بین دوره‌های قاعدگی، پس از رابطه جنسی، بعد از یائسگی و طولانی شدن یا شدید شدن خونریزی قاعدگی ایجاد شود.
• ترشحات غیرطبیعی از واژن و ترشحاتی که بوی بد، رنگ غیرعادی (زرد، سبز، قهوه‌ای) یا قوام متفاوت دارند می‌تواند نشان‌دهنده نکروز تومور یا عفونت ثانویه باشد.
• درد در ناحیه لگن یا زیر شکم، درد مداوم، مبهم یا گاهی شدید که با پیشرفت بیماری بدتر شود و معمولا همراه با خونریزی یا ترشح هستند.
• درد یا ناراحتی هنگام رابطه جنسی (Dyspareunia) می‌تواند ناشی از گسترش تومور به بافت‌های اطراف دهانه رحم باشد و همراه با لکه‌بینی بعد از رابطه جنسی همراه است.
• در صورت درگیری مثانه یا مجرای ادرار به سرطان فرد دچار تکرر ادرار یا وجود خون در ادرار می‌شود.
• خستگی مفرط و کاهش وزن بدون علت از نشانه عمومی بیماری‌های پیشرفته است که با کاهش اشتها، ضعف و کم‌خونی همراه است. 
• ایجاد شدن تورم پاها (ادم) در مراحل پیشرفته بیماری است که در این شرایط تومور به غدد لنفاوی فشار وارد کرده و باعث انسداد جریان لنف در پاها و ورم غیرطبیعی می‌شود.
• در صورت فشار تومور به روده یا درگیری موضعی فرد مبتلا دچار درد شکمی یا احساس پری مزمن خواهد شد.

همچنین بخوانید: تورم غدد لنفاوی گردن و گلو

سرطان رحم بر غدد لنفاوی چه تاثیری دارد؟

غدد لنفاوی به‌خصوص غدد لگنی و پاراآئورتی، یکی از نخستین نقاطی هستند که سلول‌های سرطانی رحم (مخصوصا سرطان دهانه رحم) به آن‌ها متاستاز می‌دهند. یعنی سرطان رحم از طریق سیستم لنفاوی به سایر نواحی بدن پخش می‌شود. مواردی که می‌تواند در سرطان رحم باعث تاثیر بر غدد لفاوی شوند عبارتنداز:

تورم غدد لنفاوی

غدد لنفاوی (گره‌های لنفاوی) بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن هستند و در مسیرهای لنفاوی قرار دارند. وقتی بدن در حال مبارزه با عفونت، التهاب یا بیماری‌های دیگر است، این غدد ممکن است متورم شوند. سرطان‌هایی مانند سرطان رحم، پستان باعث آسیب و تورم به غدد لنفاوی می‌شوند. اگر غدد لنفاوی به‌مدت بیش از ۲ هفته متورم باقی ماندند، بزرگ‌تر شدند، یا همراه با علائم هشداردهنده (تب، تعریق شبانه، کاهش وزن) بودند، حتما باید توسط پزشک متخصص بررسی شوند.

درگیری غدد لنفاوی ناحیه‌ای

غدد لنفاوی ناحیه‌ای (Regional lymph nodes) به غدد لنفاوی گفته می‌شود که مستقیما در نزدیکی محل اولیه تومور قرار دارند. در سرطان رحم، این غدد معمولا شامل غدد لنفاوی لگنی، پارامتریال و پاراآئورتی می‌شوند. سلول‌های سرطانی از تومور اولیه وارد سیستم لنفاوی می‌شوند و ابتدا در این غدد تجمع می‌کنند. درگیری این غدد نشان‌دهنده مرحله پیشرفته‌تر بیماری است و معمولا به مرحله IIIC طبقه‌بندی FIGO تعلق می‌گیرد و در صورت درگیری این غدد، برنامه درمانی شامل ترکیبی از جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی می‌شود.

تضعیف سیستم ایمنی بدن

سیستم ایمنی بدن، مسئول دفاع در برابر عوامل بیماری‌زا مثل ویروس‌ها، باکتری‌ها و سلول‌های سرطانی است. وقتی سیستم ایمنی ضعیف یا تضعیف شود، بدن توان مقابله با این تهدیدها را از دست می‌دهد. در مواردی که سیستم ایمنی ضعیف باشد، بدن نمی‌تواند به خوبی سلول‌های سرطانی را شناسایی و از بین ببرد. این مسئله باعث رشد و گسترش تومور به خصوص به غدد لنفاوی می‌شود. همچنین درمان‌های شیمی‌درمانی و پرتودرمانی خود ممکن است سیستم ایمنی را تضعیف کنند، که مراقبت‌های جانبی مهم می‌شوند.

گسترش موضعی و ورود به عروق لنفاوی

سرطان رحم ابتدا به صورت موضعی رشد می‌کند و سپس از طریق ورود به عروق لنفاوی، می‌تواند به غدد لنفاوی و سایر اندام‌ها گسترش یابد. این مسیر یکی از مهم‌ترین عوامل پیشرفت بیماری و تعیین برنامه درمانی است. سلول‌های سرطانی از طریق عروق لنفاوی که در بافت‌های اطراف رحم قرار دارند، وارد سیستم لنفاوی می‌شوند. این ورود به عروق لنفاوی یکی از راه‌های اصلی انتشار سرطان به غدد لنفاوی و سایر قسمت‌های بدن است.

همچنین بخوانید: تاثیر طب سوزنی بر کاهش درد ناشی از سرطان

عوامل ریسک سرطان رحم و غدد لنفاوی

شناسایی عوامل ریسک ابتلا به سرطان رحم، نقش مهمی در پیشگیری، غربالگری زودهنگام و درمان موفق سرطان رحم و متاستاز آن به غدد لنفاوی دارد. مهم‌ترین عواملی که باعث ابتلا به سرطان رحم می‌شود و خطر ریسک این سرطان را افزایش می‌دهند عبارتنداز:

ابتلا به زگیل تناسلی یا ویروس پاپیلومای انسانی

زگیل تناسلی، ضایعات پوستی و مخاطی است که ناشی از عفونت با برخی تیپ‌های HPV است. این زگیل‌ها معمولا خوش‌خیم هستند اما نشانه وجود ویروس HPV در بدن‌اند. برخی از این تیپ‌ها، به خصوص تیپ‌های ۱۶ و ۱۸، به عنوان عامل اصلی سرطان دهانه رحم (سرطان سرویکس) شناخته می‌شوند. 

مصرف قرص های ضدباردری

مصرف قرص‌های ضد بارداری برای جلوگیری از بارداری‌های ناخواسته است اما استفاده از این قرص‌ها دارای اصول مناسبی است که اگر رعایت نشود می‌تواند عوارض جبران نپذیری را از جمله ابتلا به سرطاان رحم و غدد لنفاوی به همراه داشته باشد. به همین دلیل اگر مدت زیادی است که این نوع قرص‌ها را مصرف می‌کنید باید خودتان را آماده ابتلا به این نوع سرطان کنید. 

ژنتیک

ژنتیک همیشه در ابتلا به انواع سرطان حرف اول را می‌زند. اگر افراد نزدیک خانواده شما به این نوع سرطان مبتلا بوده یا هستند. شما باید بیشتر مراقبت کنید. اگرچه لازم به ذکر است؛ افرادی که در چنین خانواده‌هایی هستند، بیشتر از خودشان مراقبت می‌کنند و آزمایشات بیشتری را در طول زندگی انجام می‌دهند. در نتیجه اگر خدایی نکرده به این بیماری مبتلا شده باشند، سریع‌تر از بقیه تشخیص می‌دهند و پروسه درمان هم برای آن‌ها راحت‌تر پیش خواهد رفت.

ویروس ایدز یا اچ آی وی

ویروس HIV (ویروس نقص ایمنی انسانی)، سیستم ایمنی بدن را هدف قرار می‌دهد و سلول‌های CD4 که مسئول دفاع ایمنی بدن هستند را از بین می‌برد. وقتی سطح این سلول‌ها بسیار پایین بیاد، فرد وارد مرحله ایدز (AIDS) می‌شود و بدن توانایی مقابله با عفونت‌ها و سلول‌های سرطانی رو از دست می‌دهد. زنان مبتلا به HIV تا ۵ برابر بیشتر از افراد عادی در معرض سرطان دهانه رحم هستند. نرخ متاستاز غدد لنفاوی در بیماران HIV مثبت نیز بالاتر و سریع‌تر رخ می‌دهد.

عفونت کلامیدیا

کلامیدیا یکی از شایع‌ترین عفونت‌های مقاربتی (STD) است که توسط باکتری Chlamydia trachomatis ایجاد می‌شود. این بیماری اغلب در افراد جوان دیده می‌شود و به‌دلیل بدون علامت بودن در بسیاری از موارد، به آن عفونت خاموش هم می‌گویند. کلامیدیا، اگرچه بی‌علامت است، اما در صورت بی‌توجهی می‌تواند عوارض جدی برای باروری و سلامت ایجاد کند. با غربالگری منظم، رابطه جنسی امن و مراجعه به پزشک متخصص، می‌توان از آن پیشگیری یا درمان موثر داشت.

بارداری‌های پی در پی

در دوران بارداری، سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون به‌شدت تغییر می‌کند. بارداری‌های پشت سر هم باعث می‌شوند رحم به‌طور مکرر در معرض نوسانات شدید هورمونی قرار بگیرد که این می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات غیرطبیعی در سلول‌های پوشش داخلی رحم (آندومتر) بشود. هر بارداری و زایمان (مخصوصا اگر همراه با سزارین یا کورتاژ باشد)، می‌تواند به بافت رحم آسیب وارد کند. این آسیب‌ها در طول زمان ممکن است باعث التهاب مزمن، فیبروز یا حتی رشد غیرطبیعی سلول‌ها بشود که زمینه‌ساز سرطان آندومتر خواهد بود.

مصرف دخانیات

نیکوتین و سایر مواد شیمیایی موجود در دود سیگار باعث تضعیف سیستم ایمنی موضعی در ناحیه دهانه رحم می‌شوند. در نتیجه بدن نمی‌تواند به‌خوبی با ویروس HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) که عامل اصلی سرطان دهانه رحم است، مقابله کند. ترکیبات سمی موجود در دود سیگار، مانند نیتروزآمین‌ها و بنزن، می‌توانند از طریق خون وارد ترشحات واژن و دهانه رحم شوند. این مواد:

• به سلول‌های پوششی رحم آسیب می‌زنند.
• باعث جهش‌های ژنتیکی در سلول‌ها می‌شوند.
• زمینه‌ساز سرطان دهانه رحم می‌گردند.

راه‌های تشخیص سرطان رحم و تاثیر آن بر غدد لنفاوی

سرطان رحم را از راه‌های زیادی می‌توان تشخیص داد. تشخیص به موقع می‌تواند نقش بسیار زیادی در درمان مناسب آن داشته باشد. برخی از مهم ترین راه‌های تشخیص سرطان رحم و تاثیر آن بر غدد لنفاوی عبارتنداز:

• تست پاپ اسمیر (Pap smear): غربالگری اولیه برای شناسایی سلول‌های غیرطبیعی در دهانه رحم و در مراحل پیش‌سرطانی بیماری بسیار مؤثر است
• تست HPV: برای شناسایی تیپ‌های پرخطر ویروس پاپیلوما (HPV) و تشخیص زودهنگام عامل اصلی سرطان دهانه رحم
• کولپوسکوپی: برای بررسی دقیق دهانه رحم با میکروسکوپ خاص
• بیوپسی (نمونه‌برداری بافتی): نمونه کوچکی از بافت دهانه رحم یا رحم برداشته و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود
• تصویربرداری‌های پیشرفته: برای بررسی درگیری غدد لنفاوی و گسترش بیماری

درمان نوین سرطان رحم و غدد لنفاوی

با پیشرفت چشم‌گیر دانش پزشکی، درمان سرطان رحم مخصوصا در مراحل پیشرفته با درگیری غدد لنفاوی وارد مرحله‌ای جدید شده است. امروزه هدف درمان‌ها فقط نابودی تومور نیست، بلکه حفظ کیفیت زندگی، کاهش عوارض و افزایش طول عمر بیماران نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه می‌توانید با انواع درمان‌های سرطان رحم و جلوگیری از غدد لنفاوی نوشته شده است که عبارتنداز:

پیشگیری و مدیریت سرطان رحم

سرطان رحم به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود سرطان دهانه رحم (Cervical Cancer) که معمولا ناشی از ویروس HPV و سرطان آندومتر (Endometrial Cancer) شایع‌ترین نوع، در بافت داخلی رحم است. برای جلوگیری از بروز سرطان رحم و آسیب آن به غدد لنفاوی روش‌های زیادی وجود دارد که در ادامه با انواع راه‌ای پیشگیری و مدیریت سرطن رحم آشنا خواهید شد:

• واکسیناسیون موثرترین راه برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم است.  واکسن‌های معروف گارداسیل (Gardasil)، سرواریکس (Cervarix)
• انجام غربالگری‌های منظم
• مدیریت وزن و رژیم غذایی سالم زیرا چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل خطر سرطان آندومتر است.
• رژیم پر از میوه، سبزیجات، فیبر و کم‌چرب توصیه می‌شود.
• سیگار خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را افزایش می‌دهد. همچنین اثر منفی روی درمان و بهبود بیماری دارد. 
• دیابت، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، فشار خون بالا می‌توانند خطر سرطان آندومتر را بالا ببرند.
• بررسی‌های منظم با متخصص زنان می‌تواند بسیاری از بیماری‌های رحمی را در مراحل اولیه شناسایی کند.

کلام پایانی 

درگیری غدد لنفاوی در سرطان رحم، نه‌تنها نشانه‌ای از پیشرفت بیماری است، بلکه نقشی تعیین‌کننده در مسیر درمان و پیش‌آگهی بیماران دارد. تشخیص زودهنگام و پیگیری دقیق، کلید اصلی کنترل این بیماری است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با علائم نگران‌کننده مواجه هستید یا نیاز به مشاوره تخصصی دارید، دکتر سمانه قهرمان‌پوری متخصص بیماری‌های زنان، زایمان و جراحی‌های پیشرفته زنان است. با سال‌ها تجربه در تشخیص و درمان سرطان‌های زنان، همراهی مطمئن برای شما خواهد بود. برای مشاوره، معاینه تخصصی یا شروع روند درمان، همین امروز اقدام کنید. پیشگیری و تشخیص زودهنگام، نجات‌بخش این بیماری است.

سوالات متداول