امروزه تشخیص دقیق بیماری‌های مربوط به سیستم عصبی و عضلانی، کلید اصلی درمان موفق و بازگشت سریع به زندگی عادی است. نوار عصب و عضله به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های تشخیصی، امکان بررسی دقیق عملکرد عصب‌ها و عضلات را فراهم می‌کند و به پزشکان کمک می‌کند تا مشکلات پیچیده عصبی را با دقتی بی‌نظیر شناسایی کنند. دکتر سمانه قهرمان‌پوری با تجربه تخصصی در انجام نوار عصب و عضله، خدماتی دقیق و مطمئن را به بیماران ارائه می‌دهد تا در کوتاه‌ترین زمان به مسیر بهبودی بازگردند.

نوار عصب و عضله چیست؟

نوار عصب و عضله در پزشکی با نام‌های EMG (الکترومایوگرافی) و NCV (مطالعه هدایت عصبی) شناخته می‌شود که یک تست تشخیصی، تخصصی است و برای بررسی عملکرد اعصاب محیطی و عضلات بدن به کار می‌رود. در نوار مطالعه هدایت عصبی (NCV) سرعت و کیفیت انتقال پیام‌های الکتریکی در اعصاب اندازه‌گیری می‌شود. این تست کمک می‌کند تا پزشک متوجه آسیب یا فشردگی عصب مانند سندرم تونل کارپ یا نوروپاتی دیابتی شود. در نوار عصب و عضله الکترومایوگرافی (EMG) یک سوزن نازک و مخصوص وارد عضله می‌شود تا فعالیت الکتریکی عضله در حالت استراحت و هنگام انقباض بررسی شود. 

انواع نوار عصب و عضله

نوار عصب و عضله دارای انواع مختلفی است که باید براساس شرایط بیمار، نوع درد و شدت آن توسط پزشک تجویز شود. این روش کاربرد و فواید بسیار زیادی دارد و باعث می‌شود که پزشکان بهتر بتوانند علت و نوع درد را تشخیص دهند و راه درمانی مناسبی را برای آن پیدا کنند. به همین دلیل توصیه می‌شود نوار عصب و عضله را نزد پزشکی باتجربه و متخصص انجام دهید تا نتایج آن درست و دقیق باشد. انواع نوار عصب و عضله عبارتنداز:

مطالعه هدایت عصبی (NCV)

مطالعه هدایت عصبی یا NCV (Nerve Conduction Velocity) یک تست تشخیصی است که برای ارزیابی عملکرد اعصاب محیطی بدن انجام می‌شود. در این آزمایش، سرعت و کیفیت انتقال سیگنال‌های الکتریکی در طول عصب اندازه‌گیری می‌شود تا مشخص شود آیا عصب سالم است یا دچار آسیب یا اختلال شده است. برای انجام این تست، الکترودهایی روی پوست در مسیر عصب قرار داده شده و با ارسال یک تحریک الکتریکی خفیف، پاسخ عصب ثبت می‌شود. کاهش سرعت هدایت یا ضعف در پاسخ عصبی نشانه آسیب عصبی، فشار روی عصب یا بیماری‌هایی مانند نوروپاتی‌های محیطی است. مطالعه هدایت عصبی در مواردی مانند بی‌حسی، گزگز، ضعف عضلانی یا درد اندام‌ها برای تشخیص و تعیین شدت مشکلات عصبی استفاده می‌شود.

الکترومیوگرافی (EMG)

الکترومیوگرافی (EMG) یا نوار عضله، فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری و ثبت می‌کند. این روش معمولا برای ارزیابی عملکرد عضلات و عصب‌هایی که آنها را کنترل می‌کنند، استفاده می‌شود. برای انجام الکترومیوگرافی یک یا چند سوزن کوچک الکترود به داخل عضله وارد می‌شود تا فعالیت الکتریکی عضله هنگام استراحت و انقباض ثبت شود. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا مشکلات عصبی یا عضلانی را تشخیص دهد. این تست برای تشخیص بیماری‌های عصبی مثل نوروپاتی‌ها یا سندرم تونل کارپال، بررسی آسیب‌های عصبی یا عضلانی پس از تصادف یا جراحی و تشخیص بیماری‌های عضلانی مانند میوپاتی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین بخوانید: تفسیر جواب نوار عصب و عضله

‏نوار عصب و عضله چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام نوار عصب و عضله الکترودهایی شبیه چسب، روی پوست و در مسیر عصب قرار می‌گیرند. دستگاه، تحریکات الکتریکی خفیف و کنترل‌شده‌ای به عصب می‌فرستد. سپس پاسخ عصب توسط الکترود دوم دریافت و ثبت می‌شود. این کار برای اعصاب مختلف (حرکتی یا حسی) تکرار می‌شود و می‌تواند احساس سوزن‌سوزن شدن یا برق‌گرفتگی خفیف ایجاد کند، اما این احساس دردناک نیست و قابل تحمل است. برای این کار پزشک، یک سوزن بسیار ظریف و مخصوص را به عضله مورد نظر وارد می‌کند. این سوزن، سیگنال‌های الکتریکی عضله را در حالت استراحت و انقباض ثبت می‌کند. در این زمان از بیمار خواسته می‌شود عضله‌اش را شل یا منقبض کند تا بررسی دقیق‌تری انجام شود.

آمادگی قبل از انجام نوار عصب و عضله

آمادگی قبل از انجام نوار عصب و عضله بسیار ساده است، اما رعایت کردن چند نکته قبل از انجام آن می‌تواند به دقت نتایج، راحتی بیمار و سرعت انجام تست کمک زیادی کند. برخی از مهم‌ترین آمادگی‌های قبل از انجام نوار عصب و عضله عبارتنداز:

• پوست باید تمیز و خشک باشد، بهتر است یک روز قبل از انجام نوار عصب و عضله حمام کنید. 
• هیچ‌گونه کرم، روغن، لوسیون، پودر یا ضد تعریق روی پوست نزنید.
• چربی یا رطوبت روی پوست می‌تواند در نتیجه تست تاثیر منفی داشته باشد.
• سعی کنید لباسی بپوشید که دسترسی آسان به اندام‌ها (بازو، ساق، ران، شانه) را داشته باشد. در برخی از شرایط از شما خواسته می‌شود قسمتی از لباس خود را درآورید. به همین خاطر بهتر است لباس دکمه دار یا گشاد بپوشید.
• اگر دارو خاصی مصرف می‌کنید بهتر است پزشک را در جریان این موضوع قرار دهید.
• در صورت داشتن بیماری خاص یا وسیله پزشکی مانند ضربان قلب ساز، دستگاه دفیبریلاتور، بیماری های خونی یا اختلالات انعقادی به پزشک اطلاع دهید.
• بهتر است حداقل ۲ تا ۳ ساعت قبل از مصرف قهوه، چای، نوشانه انرژی زا را محدود و یا از مصرف آن خودداری کنید. 
• خستگی زیاد یا استرس می‌تواند پاسخ‌های عضلانی شما را تغییر دهد یا باعث ناراحتی بیشتر در حین انجام تست شود.
• تست نوار عصب و عضله نیاز به ناشتایی ندارد، به همین خاطر می‌توانید مثل همیشه صبحانه یا وعده غذایی خود را میل کنید.

کاربرد نوار عصب و عضله

نوار عصب و عضله یکی از مهم‌ترین تست‌های تشخیصی برای بررسی عملکرد اعصاب محیطی و عضلات بدن است. این تست به پزشک کمک می‌کند تا محل، شدت و نوع آسیب عصبی یا عضلانی را تشخیص دهد. برخی از مهم‌ترین کاربردهای نوار عصب و عضله که می‌توان به آن اشاره کرد عبارتنداز:

• تشخیص مشکلات اعصاب محیطی: مانند نوروپاتی دیابتی، سندرم تونل کارپ (فشردگی عصب مدیان در مچ دست) و گیر افتادگی عصب اولنار در آرنج یا پرونئال در زانو
• تشخیص آسیب‌های ناشی از دیسک کمر یا گردن: کمک به شناسایی ریشه عصبی درگیر شده توسط دیسک بیرون‌زده
• بررسی بیماری‌های عضلانی: مانند: دیستروفی عضلانی، میوپاتی‌ها (بیماری‌های عضله) و التهاب عضلات (پلی‌میوزیت)
•  بررسی بیماری‌های محل اتصال عصب و عضله: مخصوصا بیماری‌هایی مانند میاستنی گراویس
• ارزیابی فلج، ضعف یا تحلیل رفتن عضلات: زمانی که علت فلج یا ضعف عضلات مشخص نیست برای تمایز بین بیماری‌های نخاعی، عضلانی یا عصبی استفاده می‌شود.
• بررسی آسیب عصبی ناشی از تصادف یا جراحی: مانند آسیب به عصب در ناحیه دست یا پا بعد از تصادف، شکستگی و جراحی ارتوپدی
• تشخیص و پیگیری بیماری‌های خاص عصبی عضلانی: مانند ALS (اسکلروز جانبی آمیوتروفیک)، سندرم گیلن‌باره و شارکو ماری توث
• محل دقیق آسیب را مشخص می‌کند: با کمک نوار عصب و عضله می توان شدت آسیب (خفیف، متوسط، شدید) را ارزیابی کرد.

نوار عصب و عضله برای چه کسانی مناسب است؟

نوار عصب و عضله زمانی باید انجام شود که بیمار علائمی داشته باشد که نشان‌دهنده مشکل در اعصاب محیطی، عضلات یا ریشه‌های عصبی (مثلا در ستون فقرات) باشد. این تست به پزشک کمک می‌کند تا نوع، محل و شدت آسیب را تشخیص دهد. نوار عصب و عضله برای افراد زیر انجام می شود:

افراد دچار بی‌حسی، گزگز، سوزن‌سوزن شدن اندام‌ها 

افرادی که دچار بی‌حسی، گزگز، مورمور یا سوزن‌سوزن شدن در اندام‌ها هستند، معمولا با نوعی اختلال در عملکرد اعصاب محیطی یا عضلات مواجه‌اند. این علائم می‌توانند ناشی از فشار بر اعصاب (مثل سندرم تونل کارپال یا گیر افتادگی عصب اولنار)، آسیب به اعصاب محیطی به دلیل بیماری‌هایی مانند دیابت (نوروپاتی دیابتی) یا حتی فشار بر ریشه‌های عصبی در ناحیه گردن یا کمر به علت دیسک باشند. در برخی موارد، بیماری‌های عضلانی یا نورونی نیز می‌توانند چنین علائمی ایجاد کنند. برای تشخیص دقیق منشا این علائم، تست نوار عصب و عضله (NCV و EMG) انجام می‌شود. این تست‌ها با بررسی هدایت الکتریکی در اعصاب و فعالیت الکتریکی عضلات به پزشک کمک می‌کنند تا محل و نوع آسیب را شناسایی کند. دانستن این اطلاعات برای انتخاب درمان مناسب مانند دارو، فیزیوتراپی یا حتی جراحی کاملا ضروری است. بنابراین، نوار عصب و عضله ابزاری دقیق و غیرتهاجمی برای بررسی علت گزگز و بی‌حسی و تصمیم‌گیری درمانی است.

افراد دچار ضعف یا تحلیل رفتن عضله 

افرادی که دچار ضعف عضلانی یا تحلیل رفتن عضله (آتروفی) هستند، منشا آن می‌تواند از خود عضله، عصب‌هایی که عضله را کنترل می‌کنند، یا حتی از نخاع و مغز باشد. این علائم به دلایل مختلفی مانند بیماری‌های عصبی (مثل ALS یا نوروپاتی‌ها)، بیماری‌های عضلانی (مثل میوپاتی‌ها یا دیستروفی‌های عضلانی)، یا فشار بر ریشه‌های عصبی در ستون فقرات ایجاد می‌شوند. در چنین شرایطی، انجام نوار عصب و عضله (EMG و NCV) اهمیت زیادی دارد، زیرا به پزشک کمک می‌کند تا مشخص کند که آیا منبع مشکل از خود عضله است یا از عصب‌هایی که عضله را تغذیه می‌کنند. تست الکترومیوگرافی (EMG) با بررسی فعالیت الکتریکی عضلات، می‌تواند نشان دهد که آیا عضله سالم است یا دچار آسیب یا بیماری شده است. همچنین، تست هدایت عصبی (NCV) بررسی می‌کند که آیا سیگنال عصبی به درستی از عصب عبور می‌کند یا نه. ترکیب این دو تست اطلاعات دقیقی در مورد محل، نوع و شدت آسیب به پزشک می‌دهد. این تشخیص برای انتخاب روش درمانی درست مانند فیزیوتراپی، دارو، یا در برخی موارد جراحی بسیار موثر است.

افراد مشکوک به دیسک گردن یا کمر

علائمی مانند درد تیرکشنده به دست یا پا، بی‌حسی، گزگز، سوزن‌سوزن شدن، یا حتی ضعف عضلات اندام‌ها می‌تواند نشانه دیسک کمر و گردن است. این علائم معمولا به دلیل فشار دیسک بیرون‌زده بر روی ریشه‌های عصبی در ناحیه گردنی یا کمری ایجاد می‌شوند. در چنین مواردی، پزشک برای ارزیابی دقیق‌تر عملکرد اعصاب و عضلات، انجام نوار عصب و عضله (EMG و NCV) را تجویز می‌کند. این تست‌ها می‌توانند کمک کنند تا مشخص شود که آیا ریشه عصبی واقعا تحت فشار قرار گرفته است یا علائم ناشی از مشکل دیگری است، مانند گیر افتادگی عصب. تست NCV سرعت هدایت سیگنال در اعصاب را بررسی می‌کند و تست EMG نشان می‌دهد که آیا عضلات تحت تاثیر آسیب عصبی قرار گرفته‌اند یا نه. همچنین، این تست‌ها می‌توانند شدت آسیب، مدت زمان بروز آن و میزان تاثیر آن بر عملکرد عصب و عضله را مشخص کنند.

افراد دیابتی دچار علائم نوروپاتی 

بیماران دیابتی به دلیل آسیب تدریجی به اعصاب محیطی در اثر بالابودن قند خون دچار نوروپاتی دیابتی می‌شوند. نوروپاتی در ابتدا فقط با علائم خفیفی شروع می‌شود، اما اگر پیگیری و درمان نشود، می‌تواند به کاهش احساس، زخم‌های پا و حتی قطع عضو منجر شود. برای بررسی شدت و گستردگی این آسیب عصبی، پزشک معمولا انجام نوار عصب و عضله (EMG و NCV) را توصیه می‌کند. این تست‌ها در مراحل اولیه یا زمانی که علائم مبهم هستند، می‌توانند نشان دهند که آیا اعصاب حسی، حرکتی یا هر دو درگیر شده‌اند و میزان پیشرفت آسیب چقدر است. تست NCV سرعت هدایت سیگنال در اعصاب را اندازه‌گیری می‌کند و کاهش سرعت معمولا نشانه آسیب به غلاف میلین یا فیبر عصبی است. تست EMG نیز می‌تواند عضلاتی را که در اثر آسیب عصبی ضعیف یا دچار تغییرات عملکردی شده‌اند، شناسایی کند. در مجموع، انجام نوار عصب و عضله در افراد دیابتی که علائم نوروپاتی دارند، ابزار تشخیصی بسیار مهمی است.

افرادی با فلج ناگهانی یا پیشرونده

افرادی که پس از تصادف، جراحی یا ضربه دچار آسیب عصب شده‌اند

در این موارد، اعصاب محیطی به دلیل کشیدگی، فشار، پارگی یا قطع کامل می‌توانند دچار آسیب شده باشند. تشخیص دقیق شدت و محل آسیب عصبی در چنین شرایطی، برای برنامه‌ریزی درمانی بسیار حیاتی است. مخصوصا اگر احتمال نیاز به فیزیوتراپی، دارودرمانی یا حتی جراحی ترمیمی عصب وجود داشته باشد. برای ارزیابی این نوع آسیب‌ها، انجام تست نوار عصب و عضله (NCV و EMG) بسیار ضروری است. تست NCV سرعت هدایت پیام‌های عصبی را در طول مسیر عصب بررسی می‌کند و کاهش سرعت یا قطع هدایت می‌تواند نشانه آسیب باشد. همچنین، تست EMG بررسی می‌کند که آیا عضلاتی که توسط عصب آسیب‌دیده کنترل می‌شوند، هنوز عملکرد الکتریکی طبیعی دارند یا دچار تغییراتی شده‌اند که نشان‌دهنده آسیب شدید یا مزمن است. در نتیجه، برای افرادی که بعد از ضربه یا جراحی دچار علائم عصبی شده‌اند، نوار عصب و عضله یک روش تشخیصی کلیدی است که به شناسایی دقیق محل و شدت آسیب، پیش‌بینی روند بهبود و تعیین نیاز به درمان‌های بعدی کمک می‌کند. تشخیص به‌موقع با این تست می‌تواند از آسیب‌های جبران‌ناپذیر جلوگیری کند و شانس بازیابی عملکرد را افزایش دهد.

برخی کودکان با تاخیر حرکتی یا ضعف عضلانی

برخی کودکان که با تاخیر در حرکات رشدی مانند نشستن، راه رفتن یا گرفتن اشیاء، یا دچار ضعف عضلانی، شلی (هیپوتونی)، سفتی عضلات یا حرکات غیرطبیعی هستند، می‌توانند دچار اختلالات عصبی عضلانی باشند. این علائم ناشی از مشکلات مختلفی مانند فلج مغزی (CP)، دیستروفی‌های عضلانی، بیماری‌های نورون حرکتی، نوروپاتی‌های ارثی یا اختلالات متابولیک باشند. برای بررسی علت این اختلالات و افتراق بین بیماری‌های عصبی و عضلانی، انجام تست نوار عصب و عضله (EMG و NCV) در کودکان، در موارد مشکوک اهمیت زیادی دارد. این تست‌ها با بررسی عملکرد الکتریکی اعصاب و عضلات، می‌توانند مشخص کنند که آیا منبع ضعف از عضله است یا از عصبی که عضله را کنترل می‌کند. برای مثال، در دیستروفی عضلانی، آسیب اولیه در عضله است، ولی در برخی نوروپاتی‌ها یا بیماری‌های نورون حرکتی، آسیب از سمت عصب یا نخاع منشا می‌گیرد. دانستن این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دقیق‌تری بدهد، روند بیماری را پیش‌بینی کند و درمان یا توانبخشی مناسب‌تری را برای کودک در نظر بگیرد.

همچنین بخوانید: چه کسانی به برنامه توانبخشی نیاز دارند؟

نوار عصب و عضله برای چه کسانی مناسب نیست؟

برخلاف تصور عموم، تست نوار عصب و عضله (EMG و NCV) برای همه افراد مناسب نیست و در برخی موارد باید با احتیاط انجام شود و یا اصلا انجام نشود. این موضوع باید با بررسی و تجویز پزشک باشد. افرادی که ضربان‌ساز قلب (Pacemaker) یا دفیبریلاتور قلبی دارند، افرادی که اختلالات انعقادی یا مصرف داروهای رقیق‌کننده خون دارند، نوزادان و کودکان زیر ۵ سال، زنان باردار و افراد دارای زخم، عفونت یا التهاب پوستی در محل تست نباید این تست را انجام دهند. همچنین اگر وضعیت خاصی مانند بیماری قلبی، اختلال خونریزی‌دهنده یا بارداری دارید، به معنای ممنوعیت کامل تست نیست، بلکه این موضوع نیاز به بررسی دقیق‌تر، رعایت احتیاط یا تغییر در روش انجام تست دارد.

کلام پایانی 

هر زمانی که خودتان یا یکی از نزدیکانتان با علائمی مثل گزگز، بی‌حسی، دردهای تیرکشنده، ضعف عضلات یا افتادگی اندام روبه‌رو هستید، تست نوار عصب و عضله می‌تواند پاسخ بسیاری از سوالات پزشکی شما را روشن کند. این تست کاملا تخصصی‌ است و تنها باید توسط پزشک باتجربه انجام و تفسیر شود. دکتر سمانه قهرمان‌پوری، پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با سال‌ها تجربه در انجام و تفسیر نوار عصب و عضله (EMG و NCV)، آماده است تا با دقت و دانش تخصصی، به تشخیص دقیق‌تر مشکل شما کمک کند و شما را در مسیر درمانی مناسب همراهی نماید. برای مشاوره، تعیین وقت و دریافت اطلاعات بیشتر، همین حالا با شماره ۰۹۰۵۴۱۴۳۰۴۳ تماس بگیرید.

سوالات متداول