سلامت سیستم عصبی و عضلانی بدن، پایه عملکرد صحیح تمام فعالیت‌های روزمره است. هرگونه اختلال در عملکرد عصب‌ها یا عضلات می‌تواند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و باعث درد، ضعف عضلانی، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا اختلال در حرکت شود. در چنین شرایطی، تشخیص دقیق مشکل اهمیت بسیار زیادی دارد. یکی از بهترین روش‌ها برای تشخیص بیماری‌های عصبی انجام تست نوار عصب و عضله (EMG و NCS) است. این تست تخصصی با اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی عضلات و سرعت انتقال نوار عصبی به پزشک کمک می‌کند تا علت اصلی مشکلات عصبی و عضلانی را به‌صورت علمی و دقیق شناسایی کند. با توجه به حساسیت و پیچیدگی این تست، انجام آن باید توسط یک متخصص باتجربه انجام شود. دکتر سمانه قهرمان‌پوری با سال‌ها تجربه و دانش تخصصی در زمینه اختلالات عصبی و عضلانی این تست را با دقت بالا و رعایت استانداردهای جهانی برای بیماران خود انجام می‌دهند. 

نوار عصب و عضله چیست؟

نوار عصب و عضله که در پزشکی به آن الکترومیوگرافی (EMG) و هدایت عصبی (Nerve Conduction Study, NCS) گفته می‌شود. یک روشی برای ارزیابی عملکرد اعصاب محیطی و عضلات است. در این روش فعالیت الکتریکی اعصاب و عضلات ثبت و تحلیل می‌شود تا مشکلاتی مانند آسیب‌های عصبی، اختلالات عضلانی، بیماری‌های ستون فقرات و یا بیماری‌های عصبی عضلانی شناسایی شوند. در مرحله هدایت عصبی (NCS) با استفاده از الکترودهای سطحی یک تحریک الکتریکی ملایم به عصب وارد می‌شود و سرعت و قدرت انتقال پیام عصبی ثبت می‌شود، و در الکترومیوگرافی (EMG) یک سوزن نازک وارد عضله می‌شود تا فعالیت الکتریکی عضله در حالت استراحت و انقباض ثبت گردد. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا مشکلاتی مانند ضعف عضلانی ناشی از بیماری‌های عصبی یا اختلالات عضلانی اولیه را تشخیص دهد. 

انواع نوار عصب و عضله

نوار عصب و عضله شامل چند نوع تست است که هر کدام برای بررسی بخشی از عملکرد سیستم عصبی و عضلانی به کار می‌روند. به طور کلی دو دسته اصلی وجود دارد که شامل تست هدایت عصبی (NCS) و الکترومیوگرافی (EMG) می‌شود. انواع نوار عصب و عضله عبارتند از:

 تست هدایت عصبی (NCS Nerve Conduction Study)

تست هدایت عصبی برای بررسی سلامت و عملکرد عصب‌ها است. در این تست الکترودهای سطحی روی پوست قرار می‌گیرند و با اعمال یک جریان الکتریکی کوتاه و ضعیف به عصب سرعت و قدرت انتقال پیام‌های عصبی را اندازه‌گیری می‌کنند. نتایج این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا آسیب‌های عصبی، فشار روی عصب، نوروپاتی‌های محیطی یا بیماری‌های عصبی و عضلانی را شناسایی کند و محل و شدت آسیب را مشخص نماید. NCS همچنین ابزاری مهم برای پیگیری پیشرفت بیماری و ارزیابی اثربخشی درمان است.

الکترومیوگرافی (EMG Electromyography)

الکترومیوگرافی برای بررسی فعالیت الکتریکی عضلات و تشخیص اختلالات عصبی و عضلانی است. در این تست پزشک با استفاده از سوزن‌های نازک مخصوص که وارد عضله می‌شوند، فعالیت الکتریکی عضله را در حالت استراحت و انقباض ثبت می‌کند. الگوهای غیرطبیعی فعالیت عضلانی می‌تواند نشان‌دهنده آسیب عصبی، بیماری عضلانی یا اختلال در ارتباط بین عصب و عضله باشد. 

تست‌های ترکیبی

تست‌های ترکیبی نوار عصب و عضله به معنای انجام همزمان تست هدایت عصبی (NCS) و الکترومیوگرافی (EMG) است تا تصویری کامل و دقیق از عملکرد عصب‌ها و عضلات به دست آید. این ترکیب به پزشک اجازه می‌دهد سرعت و کیفیت انتقال پیام عصبی و فعالیت عضلات را به طور کامل بررسی کند. با استفاده از تست‌های ترکیبی امکان تشخیص دقیق‌تر آسیب‌های عصبی، فشار روی عصب، بیماری‌های عضلانی و اختلالات عصبی عضلانی فراهم می‌شود.

تست تحریک مکرر

تست تحریک مکرر عصب و عضله که به اختصار RNS (Repetitive Nerve Stimulation) هم گفته می‌شود، یک روش تشخیصی در نوروفیزیولوژی است که برای بررسی اختلالات انتقال عصبی و عضلانی مثل میاستنی گراویس به کار می‌رود. در این روش، یک الکترود سطحی یا سوزنی روی عضله قرار می‌گیرد تا عصب مربوطه را تحریک کند. سپس پاسخ‌های عضله به این تحریک‌ها ثبت می‌شود و کاهش تدریجی در دامنه نتایج (دمپینگ) می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در اتصال عصبی و عضلانی باشد. مزیت این تست این است که به پزشک کمک می‌کند تا تفاوت بین مشکلات عصبی و عضلانی را مشخص کند و شدت بیماری را هم ارزیابی کند. 

تست سوزنی 

در این تست یک سوزن بسیار نازک به درون عضله وارد می‌شود تا فعالیت الکتریکی آن را مستقیما ثبت کند. وقتی عضله آرام است یا منقبض می‌شود، الکترود سوزنی سیگنال‌های الکتریکی تولیدشده توسط فیبرهای عضلانی را دریافت می‌کند و روی صفحه دستگاه نمایش داده می‌شود. تست سوزنی به پزشک کمک می‌کند تا بفهمد آیا ضعف یا خستگی عضلانی ناشی از خود عضله است یا مشکل از عصب‌ها است. همچنین می‌تواند الگوهای غیرطبیعی مانند فعالیت غیرمستمر یا تحریک خودبه‌خودی عضله را نشان دهد. انجام EMG سوزنی معمولا کمی درد خفیف دارد که شبیه نیش زنبور است.

تست برانگیختگی عصبی

تست برانگیختگی عصبی یا Nerve Conduction Study (NCS) با استفاده از الکترودهای سطحی روی پوست باعث تحریک می‌شود و پاسخ این تحریک را ثبت می‌کند. این تست برای تشخیص مشکلاتی مثل آسیب عصبی، سندرم تونل کارپال، نوروپاتی دیابتی یا اختلالات عضلانی استفاده می‌شود. اگر پاسخ‌ها کند باشند یا شدتشان کم شود، نشان می‌دهد که عصب یا مسیرهای عصبی آسیب جدی دیده‌اند. این روش درد زیادی ندارد و فقط یک حس شوک خیلی خفیف ایجاد می‌کند که بعد از چند دقیقه از بین می‌رود.

نحوه انجام عصب و عضله

برای انجام تست نوار عصب و عضله پزشک یا تکنسین از بیمار می‌خواهد تا لباس راحتی بپوشد و قبل از انجام تست وضعیت سلامتی و سابقه بیماری‌های عصبی و عضلانی بیمار به خوبی بررسی می‌شوند. در این مرحله الکترودهایی روی پوست و در مسیر عصب قرار داده می‌شوند تا جریان الکتریکی بسیار ضعیفی را از یک نقطه عبور دهند. این جریان باعث تحریک  عصب‌ها خواهد شد. در این شرایط  برخی از بیماران کمی احساس گزگز خفیف را تجربه می‌کنند اما نوار عصب و عضله درد خاصی ندارد و معمولا بین ۲۰ تا ۴۵ دقیقه انجام آن طول می‌کشد که این موضوع بستگی به تعداد عصب‌ها دارد.

آمادگی‌های لازم برای انجام تست نوار عصب و عضله

برای انجام تست نوار عصب و عضله (EMG و NCS) دقیق باید چند نکته را قبل از انجام تست رعایت کنید تا نتایج مثبتی از آن به دست آورید. بهتر است قبل از هر اقدامی اگر مبتلا به بیماری‌های خاصی مانند مشکلات قلبی، عصبی یا دیابت هستید به پزشک اطلاع دهید. همچنین اگر به چسب‌ها یا الکترودهای پزشکی حساسیت دارید نیز پزشک معالج را در جریان این موضوع قرار دهید. برخی از آمادگی‌های لازم برای انجام تست نوار عصب و عضله عبارتند از:

• لباس راحت بپوشید که دست‌ها و پاها به راحتی قابل دسترسی باشند.
• از کرم، روغن یا لوسیون روی پوست و ناحیه مورد نظراستفاده نکنید. چون باعث کاهش کیفیت ثبت سیگنال خواهد شد.
• مصرف کافئین یا انرژی‌زا می‌تواند کمی فعالیت عضلات را تغییر دهد، بهتر است در روز انجام تست مصرف نکنید.
• NCS غیرتهاجمی است و نیاز به آمادگی خاصی ندارد، اما پوست باید خشک و تمیز باشد.
• اگر به تازگی آسیب عصبی یا عضلانی انجام داده‌اید پزشک را در جریان این موضوع قرار دهید.
• همراه داشتن نتایج آزمایش‌ها یا تصویر MRI و CT می‌تواند به تشخیص بهتر کمک کند.

نوار عصب و عضله برای تشخیص چه بیماری‌هایی انجام می‌شود؟

نوار عصب و عضله (EMG و NCS) یک ابزار تشخیصی دقیق است که برای شناسایی انواع بیماری‌ها و اختلالات عصبی و عضلانی به کار می‌رود. این تست می‌تواند مشخص کند که علائم مانند ضعف، بی‌حسی، گزگز یا درد ناشی از مشکل در عصب، عضله یا ریشه عصبی است. در ادامه مهم‌ترین بیماری‌ها و اختلالاتی که با نوار عصب و عضله تشخیص داده می‌شوند، آمده است:

آسیب‌های عصبی محیطی

آسیب‌های عصبی محیطی به اختلالاتی گفته می‌شود که اعصاب خارج از مغز و نخاع (اعصاب محیطی) را تحت تاثیر قرار می‌دهند و باعث اختلال در انتقال پیام‌های عصبی به عضلات، پوست یا اندام‌ها می‌شوند. این آسیب‌ها می‌توانند بر اثر ضربه، فشار، بیماری یا اختلالات متابولیک ایجاد شوند و بسته به شدت و محل آسیب علائم متفاوتی دارند. انواع آسیب‌های عصبی محیطی:

• آسیب‌های ناشی از ضربه (Trauma): شکستگی استخوان، بریدگی یا ضربه شدید می‌تواند عصب را قطع یا آسیب‌دیده کند.
• آسیب‌های متابولیک و بیماری‌زا (Metabolic/Neuropathic): دیابت، کم‌کاری تیروئید یا کمبود ویتامین‌ها می‌تواند عصب‌ها را تخریب کند.
• آسیب‌های التهابی و خودایمنی (Inflammatory/Autoimmune): برخی بیماری‌ها سیستم ایمنی را تحریک کرده و به اعصاب حمله می‌کنند.
• آسیب‌های ناشی از عفونت یا سموم (Infectious/Toxic): برخی ویروس‌ها یا سموم دارویی می‌توانند عملکرد عصبی را مختل کنند.

مشکلات ریشه عصبی و نخاعی

مشکلات ریشه عصبی زمانی رخ می‌دهند که ریشه‌های عصبی که از نخاع خارج می‌شوند تحت فشار قرار گیرند یا آسیب ببینند. این ریشه‌ها مسئول انتقال پیام‌های عصبی از نخاع به عضلات و پوست هستند. بنابراین آسیب آن‌ها می‌تواند باعث درد تیرکشنده، بی‌حسی، ضعف عضلانی یا سوزن‌سوزن شدن در مسیر عصب شود. شایع‌ترین علل مشکلات ریشه عصبی شامل فتق دیسک بین‌مهره‌ای، تنگی کانال نخاعی، آسیب‌های تروماتیک یا التهابات عصبی هستند.

بیماری‌های عضلانی

بیماری‌های عضلانی گروهی از اختلالات هستند که مستقیما عضلات را درگیر می‌کنند و می‌توانند باعث ضعف، تحلیل، درد یا اختلال در عملکرد عضلانی شوند. این بیماری‌ها ارثی (ژنتیکی) یا اکتسابی هستند و شدت و نوع علائم بسته به بیماری متفاوت است. برخی از شایع‌ترین بیماری‌های عضلانی شامل:

• میوپاتی‌های ارثی: شامل دیستروفی‌های عضلانی و اختلالات ژنتیکی دیگر که به تدریج باعث تحلیل عضلات می‌شوند.
• میوپاتی‌های التهابی: مانند پلی‌میوزیت یا درماتومیوزیت که ناشی از التهاب سیستم ایمنی در عضلات هستند.
• آتروفی عضلانی ناشی از بی‌تحرکی: ضعف و تحلیل عضلانی در افرادی که برای مدت طولانی بی‌حرکت بوده‌اند.
• بیماری‌های عصبی-عضلانی: اختلالاتی که ارتباط بین عصب و عضله را تحت تاثیر قرار می‌دهند، مانند میستنی گراویس.

برای تشخیص بیماری ام اس

دیسک کمر

نوار عصب و عضله (EMG و NCS) در دیسک کمر برای تشخیص و بررسی آسیب ریشه‌های عصبی ناشی از فتق دیسک یا فشار روی عصب است. وقتی دیسک بین مهره‌ای کمر بیرون می‌زند و روی ریشه عصبی فشار می‌آورد. بیمار علائمی مانند درد کمر، درد تیرکشنده به پاها، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا ضعف عضلانی داشته باشد. کاربرد نوار عصب و عضله در دیسک کمر:

• با اندازه‌گیری هدایت عصبی و فعالیت عضلات، مشخص می‌شود که کدام ریشه عصبی تحت فشار است.
• شدت کاهش سرعت هدایت عصبی و الگوی فعالیت عضلانی نشان می‌دهد که آسیب خفیف، متوسط یا شدید است.
• گاهی ضعف یا درد پا ممکن است ناشی از مشکلات مفصل یا عضله باشد؛ نوار عصب و عضله کمک می‌کند علت دقیق مشخص شود.

مشکلات مثانه

نوار عصب مثانه روشی است که برای بررسی عملکرد عصبی عضلات مثانه و اسفنکتر ادراری به کار می‌رود. این آزمایش با ثبت فعالیت الکتریکی عضلات مرتبط با کنترل ادرار به پزشک کمک می‌کند تا مشکلاتی مانند بی‌اختیاری، تخلیه ناقص یا احتباس ادرار ناشی از اختلالات عصبی هستند یا دلایل عضلانی دارند. نوار عصب مثانه می‌تواند آسیب به اعصاب نخاعی یا محیطی مرتبط با مثانه را شناسایی کند و در بیماری‌هایی مانند ام‌اس، دیابت، آسیب نخاع یا نوروپاتی محیطی کاربرد دارد. 

مشکلات سیاتیک

نوار عصب و عضله به پزشک کمک می‌کند محل و شدت فشار یا آسیب به عصب سیاتیک یا ریشه‌های عصبی کمر را مشخص کند. این آزمایش با ثبت فعالیت الکتریکی عضلات و هدایت عصبی، تعیین می‌کند که درد، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا ضعف پاها ناشی از فشار عصبی واقعی بر عصب سیاتیک است یا دلایل دیگر عضلانی یا مفصلی دارد. علاوه بر تشخیص دقیق، نوار عصب و عضله برای پیگیری پاسخ به درمان‌های فیزیوتراپی، دارودرمانی یا جراحی نیز کاربرد دارد.

بیماری‌های چشمی

نوار عصب چشم یا VEP روشی است که عملکرد عصب بینایی و مسیر انتقال پیام‌های بینایی از چشم به مغز را بررسی می‌کند. در این آزمایش با نمایش الگوهای بصری خاص به بیمار و ثبت پاسخ‌های الکتریکی مغز، سرعت و کیفیت هدایت عصبی بین شبکیه و قشر بینایی اندازه‌گیری می‌شود. این روش برای تشخیص آسیب عصبی بینایی، مانند نوریت اپتیک در ام‌اس، ارزیابی شدت اختلال بینایی و پیگیری پاسخ به درمان کاربرد دارد و به پزشکان امکان می‌دهد مشکلات بینایی با منشاء عصبی را به صورت علمی و دقیق ارزیابی کنند.

چه کسانی باید نوار عصب و عضله انجام دهند؟

انجام نوار عصب و عضله برای برخی از افراد لازم است و می‌تواند به روند بهبودی آن‌ها کمک بسیار زیادی کند. افرادی که دچار ضعف عضلانی یا کاهش توانایی حرکت، بی‌حسی، گزگز یا سوزن‌سوزن شدن در دست‌، پا یا سایر اندام‌های خود را دارند، معمولا برای شناسایی علت این علائم نیاز به انجام نوار عصب و عضله خواهند داشت. از دیگر افرادی که نیاز به انجام نوار عصب و عضله دارند عبارتند از:

•  افراد با سابقه آسیب عصبی یا عضلانی: کسانی که ضربه یا جراحی در ناحیه دست، پا یا ستون فقرات داشته‌اند و این آسیب عصبی ناشی از فشار یا شکستگی است.
• افراد با بیماری‌های زمینه‌ای: دیابت (احتمال نوروپاتی محیطی)، بیماری‌های خودایمنی که عصب یا عضله را درگیر می‌کنند و اختلالات عضلانی ارثی یا اکتسابی.
• کسانی که نیاز به بررسی پیشرفت درمان دارند: بیمارانی که در حال درمان با فیزیوتراپی، دارو یا جراحی هستند و نیاز به پیگیری عملکرد عصبی و عضلانی دارند.

تفسیر نتایج نوار عصب و عضله

تفسیر نتایج نوار عصب و عضله بخش مهمی از فرآیند تشخیص بیماری‌های عصبی و عضلانی است و به پزشک امکان می‌دهد نوع، محل و شدت اختلال را مشخص کند. در تست هدایت عصبی (NCS) پزشک سرعت و قدرت انتقال پیام عصبی را بررسی می‌کند. این تست انواع اختلال را به صورت نمودار نشان می‌دهد تا پزشک بتواند بهترین روش را برای درمان آن انتخاب کند. تفسیر نتایج نوار عصب و عضله معمولا به شکل زیر نمایش داده می‌شود:

نوار عصب و عضله برای چه افرادی مناسب نیست؟

تست نوار عصب و عضله (EMG و NCS) برای بیشتر افراد مناسب است، اما در برخی شرایط انجام آن توصیه‌ نمی‌شود. کسانی که داروهای رقیق‌کننده خون (مثل وارفارین) مصرف می‌کنند یا اختلالات خونریزی دارند. در EMG سوزنی خطر خونریزی یا کبودی بیشتر است و پزشک باید با احتیاط عمل کند.

•  بیماران با ایمپلنت‌های الکتریکی یا فلزی حساس
• افراد دارای پیس‌میکر (ضربان‌ساز قلب) یا دستگاه‌های الکتریکی مشابه باید قبل از NCS و EMG پزشک را مطلع کنند.
• معمولاً این دستگاه‌ها تداخل ایجاد نمی‌کنند، اما احتیاط لازم است.
• کودکان خیلی کوچک یا نوزادان
• در کودکان، انجام EMG سوزنی نیاز به مهارت بالاتر و همکاری کودک دارد.
• در صورت عدم همکاری، ممکن است تست دشوار یا ناراحت‌کننده شود.
• افراد با حساسیت شدید به درد یا اضطراب زیاد
• EMG سوزنی ممکن است کمی دردناک باشد و افرادی که اضطراب شدید یا فوبیای سوزن دارند، نیاز به مشاوره یا روش‌های تسکین قبل از تست دارند.

آیا انجام نوار عصب و عضله دردناک است؟

درد ناشی از انجام تست نوار عصب و عضله بسیار کم و قابل کنترل است و فقط برای چند لحظه احساس می‌شود. البته احساس درد بستگی به نوع تست نیز دارد. الکترودهای سطحی که روی پوست قرار می‌گیرند، جریان الکتریکی بسیار کوتاه و ضعیفی به عصب وارد می‌کنند. معمولا این درد قابل تحمل است و اکثر بیماران آن را شبیه گزگز یا برق گرفتگی کوتاه توصیف می‌کنند. البته اگر این تست توسط پزشک متخصص انجام شود درد ناشی از آن نیز کمتر و خفیف تر خواهد بود.

عوارض نوار عصب و عضله

انجام نوار عصب و عضله (EMG و NCS) به‌طور کلی ایمن و کم‌خطر است. اما برخی از افراد در هنگام ورود سوزن کمی احساس درد، کبودی و خونریزی خفیف را تجربه می‌کنند. همچنین بعد از EMG کمی احساس خستگی عضلانی وجود دارد که آن هم موقتی است. بهتر است قبل از انجام تست اگر مشکل یا بیماری خاصی دارید پزشک را در جریان آن قرار دهید تا ایشان بهتر بتوانند در مورد نحوه انجام نوار عصب یا عضله تصمیم گیری کنند.  

کلام پایانی

نوار عصب و عضله، ابزاری دقیق و مطمئن برای تشخیص مشکلات عصبی و عضلانی است که می‌تواند علت ضعف، بی‌حسی، گزگز یا دردهای غیرقابل توضیح را مشخص کند. با انجام این تست تحت نظر دکتر سمانه قهرمان‌پوری شما از نتایج دقیق و برنامه درمانی حرفه‌ای بهره‌مند خواهید شد تا سلامت عصبی و عضلانی خود را تضمین کنید. اگر به دنبال تشخیص سریع و درمان به‌موقع هستید، وقت را از دست ندهید و همین امروز با کلینیک دکتر قهرمان‌پوری تماس بگیرید.

سوالات متداول