در دهه‌های اخیر، فناوری‌های پزشکی و روانشناسی به طور چشمگیری پیشرفت کرده‌اند و روش‌های جدیدی برای بهبود عملکرد فردی و بهبود کیفیت زندگی ارائه شده است. یکی از این روش‌های نوآورانه، بیوفیدبک لگن است که به عنوان یک روش مداخله‌ای غیردارویی برای مدیریت درد و بهبود عملکرد فیزیکی و روانی شناخته می‌شود. بیوفیدبک لگن، به وسیله ارائه بازخورد دقیق به فعالیت‌های عصبی و عضلانی در لگن، فرآیندهای فیزیولوژیکی را تنظیم می‌کند و افراد را در بهبود کنترل درد و بهبود عملکرد حرکتی کمک می‌کند. این مقاله به بررسی مبانی نظری و کاربردهای عملی بیوفیدبک لگن می‌پردازد و نتایج اخیر در زمینه استفاده از این روش در حوزه‌های مختلف پزشکی و بهبودی مورد بررسی قرار می‌دهد.

اختلالات عملکرد کف لگن چیست؟

آناتومی قسمت لگن انسان به این صورت است که در میان حلقه استخوانی، چندین لایه عضلانی وجود دارد. در اثر اختلال عملکرد عضلات این قسمت از بدن بخش دفع ادرار و مدفوع و همچنین عملکرد جنسی دچار مشکل خواهد شد. گاهی اختلالات عضلات کف لگن در اثر نارسایی­هایی عصبی رخ می­دهد؛ به این صورت که سلول­های عصبی قادر به هدایت پیام مغز و نخاع به این سلول­های عضلانی نخواهند بود. به طور مثال یکی از این اختلالات عضلات کف لگن، به صورت بی­اختیاری ادرار ظاهر می‌شود.
اختلالات عملکرد کف لگن به معنی عدم توانایی کنترل عضلات کف لگن است. این عدم توانایی باعث ایجاد ناهماهنگی در انقباض و استراحت عضلات می‌شود. در نتیجه هنگام دفع مدفوع و ادرار افراد دچار مشکل می‌شوند؛ چراکه هنگام دفع ادرار و مدفوع، انقباض بعضی عضلات با استراحت عضلات دیگر همراه و هماهنگ باشد. در نتیجه اختلالات کف لگن این هماهنگی به هم خواهد خورد. با عدم دفع مدفوع، توده مدفوعی در روده­ها باقی مانده و به‌مرورزمان آب بیشتری از این توده جذب خواهد و این توده سفت­تر خواهد شد؛ بنابراین دفع بعدی برای فرد سخت و سخت­تر شده و حتی میتواند در اثر آسیب روده­ها شود، در ادامه این فرایند بیمار دچار بی­اختیاری مدفوع خواهد شود.

علائم اختلالات کف لگن

اختلالات کف لگن می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد که برای هر فرد متفاوت است. علائم زیر می‌تواند نشان‌دهنده اختلالات کف لگن باشد:

• مراجعه مکرر به سرویس بهداشتی
• جریان متناوب و قطع و وصل جریان ادرار
• فشار آوردن و زور زدن هنگام دفع مدفوع
• یبوست
• استفاده از دست یا تغییر وضعیت برای دفع مدفوع
• بی‌اختیاری و نشت مدفوع
• بی‌اختیاری و نشت ادرار
• دفع دردناک ادرار
• کمردرد با منشا ناشناخته
• درد پیش‌رونده در ناحیه لگن (شامل رکتوم و مجاری ادراری و تناسلی)

علل اختلالات عملکردی عضلات کف لگن

دانشمندان علت دقیقی برای اختلالات عضلات کف لگن پیدا نکرده‌اند؛ اما بعضی شرایط و اتفاقات می­تواند در ایجاد این اختلالات موثر باشد:

• ضربه و تروما به قسمت لگن، به‌عنوان‌مثال در اثر تصادف یا سقوط
• سابقه قبلی جراحی لگن مثل برداشتن لگن یا پروستات
• بارداری و زایمان خصوصاً در موارد زایمان سخت و طول کشیده
• کهولت سن؛ با افزایش سن عملکرد عضلات کف لگن مانند سایر ارگان­ها ضعیف خواهد شد.
• اضطراب
• اختلالات بافت هم‌بند
• سندرم روده تحریک­پذیر
• التهاب پروستات
• اختلال نعوظ
• یبوست
• مشکلات آناتومیک مقعد

انواع روش‌های درمانی اختلالات عضلات کف لگن

اختلالات عضلات کف لگن یک مشکل شایع در جامعه پزشکی هستند که می‌تواند به مشکلاتی مانند درد لگنی، ناتوانی در کنترل مثانه و روده، و حتی اختلالات جنسی منجر شود. برای درمان این اختلالات، روش‌های مختلفی وجود دارد که شامل مداخلات غیردارویی و دارویی است. در روش‌های غیردارویی، تمرینات عضلانی کف لگنی و فیزیوتراپی به کار می‌رود که هدف از آنها تقویت عضلات کف لگن و بهبود کنترل عملکردی است. همچنین، بیوفیدبک عضلات کف لگن نیز به عنوان یک روش تکمیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد که با استفاده از بازخوردهای تصویری یا صوتی، برای بهبود کنترل عضلات کاربرد دارد. در روش‌های دارویی، معمولاً داروهایی مانند مرخص کننده‌های مثانه و ضد اسپاسماتیک برای کاهش علائم اختلالات استفاده می‌شود. ترکیب این روش‌ها با توجه به شدت و نوع اختلالات، می‌تواند به بهبود عملکرد عضلات کف لگن و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.

دستگاه بیوفیدبک عضلات کف لگن

دستگاه بیوفیدبک یک روش برای بازتوانی عملکرد عضلات کف لگن است. در این روشِ بازتوانی، بیماران آموزش می‌بینند تا بتوانند در زمان مناسب عضلات خود را منقبض و منبسط کنند. در نتیجه آموزش و هماهنگی ایجاد شده میان انقباض و انبساط عضلات، بیماران می‌توانند دفع مدفوع و ادرار راحتی را تجربه کنند. دستگاه بیوفیدبک لگن با جاگذاری سنسورهای مربوطه و تحت نظر گرفتن فعالیت عضلات کف لگن از طریق کامپیوتر است. اطلاعات این سنسورها تحت عنوان فیدبک باعث اصلاح تمرین و کنترل عضلات کف لگن خواهد شد. بخش مهمی از روش بیوفیدبک تلاش و تمرین مستمر در خانه است. همچنین با این روش بیماران آموزش خواهند دید تا عضلات درست را منقبض کنند و سایر عضلات کف لگن را وارد فاز استراحت کنند.

انواع بیوفیدبک لگن

بیوفیدبک لگن به چندین روش مختلف انجام می‌شود که هر کدام از آنها برای بهبود کنترل عضلات کف لگن و درمان اختلالات مرتبط با آن کاربرد دارند. یکی از روش‌های معمول، بیوفیدبک الکترومیوگرافی (EMG) است که با استفاده از الکترودهای سطحی یا داخلی، فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری و به صورت تصویری یا صوتی به بیمار بازخورد می‌دهد. روش دیگر، بیوفیدبک فشاری است که با اندازه‌گیری تغییرات فشار در داخل کانال واژینال یا رکتال، اطلاعات مربوط به عملکرد عضلات کف لگن را فراهم می‌کند. همچنین، بیوفیدبک حرارتی که تغییرات دمایی را ثبت می‌کند و بیوفیدبک نوری که از سنسورهای نوری برای نظارت بر تغییرات فیزیولوژیکی استفاده می‌کند، از دیگر روش‌های موجود هستند. این تکنیک‌ها با ارائه بازخورد دقیق بیمار را در درک بهتر و کنترل موثرتر عضلات کف لگن یاری می‌دهند. در ادامه مقاله به توضیح هریک از انواع بیوفیدبک لگن خواهیم پرداخت.

بیوفیدبک الکترومیوگرافی

بیوفیدبک الکترومیوگرافی کشش عضلانی را در عضلات کف لگن اندازه‌گیری می‌کند. سنسورهای این دستگاه به طور معمول در عضلات اسکلتی لگن که عملکرد ارادی دارند، جای‌گذاری می‌شوند تا فعالیت الکتریکی عضلات لگن را اندازه‌گیری کنند. این فعالیت الکتریکی عامل فعالیت و نشان­دهنده انقباض و استراحت عضلات کف لگن است. بیوفیدبک الکترومیوگرافی می‌تواند برای درمان سردرد، و کمردرد و اختلالات اضطرابی موثر باشد.
روش بیوفیدبک لگن مزایای دیگری هم دارد؛ از جمله:

• کنترل انقباض بیش از حد عضلات
• کاهش درد
• افزایش محدوده حرکات
• بیوفیدبک الکترومیوگرافی یک روش امن و بدون درد و تهاجم و قابل استفاده برای تمام سنین است.

بیوفیدبک با عامل فشار (مانومتریک)

مانومتری یک تست تشخیصی برای ارزیابی وضعیت عملکردی عضلات کف لگن در بیماران مبتلا به یبوست یا بی‌اختیاری مدفوع است. مانومتری فشار اسفکتر مقعد و رفلکس‌های عصبی که برای حرکات روده و دفع مدفوع نیاز است، را اندازه‌گیری می‌کند. بیوفیدبک مانومتریک یا بیوفیدبک با عامل فشار در حین انجام مانومتری انجام می­گیرد؛ به این صورت که حین مانومتری یک سری حرکات ورزشی انجام می‌شود که به تقویت عضلات کف لگن و هماهنگی انقباض و استراحت این عضلات کمک می‌کند.
در بیوفیدبک مانومتریک یک کاتتر کوچک و انعطاف‌پذیر وارد مقعد شده و شخص با انقباض عضلات خود تلاش می‌کند تا این ابزار را در مقعد خود نگه دارد. این کاتتر به یک دستگاه کامپیوتری متصل می‌شود تا فشار عضلات کف لگن اندازه‌گیری شود.
خون‌ریزی و تحریک مختصر مقعد امکان دارد حین انجام بیوفیدبک با عامل فشار رخ دهد. همچنین اگر شخص به لاتکس حساسیت داشته باشد قبل از انجام بیوفیدبک باید بررسی‌های بیشتری صورت گیرد.

بیوفیدبک اولتراسونیک

بیوفیدبک اولتراسونیک یک روش تصویربرداری برای بازتوانی عضلات کف لگن به همراه فیزیوتراپی است. در این روش بیوفیدبک لگن، مورفولوژی عضلات کف لگن ارزیابی می‌شود.
بیوفیدبک اولتراسونیک روشی ارزان، امن، در دسترس و سریع برای بررسی مورفولوژی عضلات حین انجام حرکات فیزیوتراپی است. با این روش بیوفیدبک لگن در حین انجام تمرینات فیزیوتراپی، مورفولوژی عضلات کف لگن بررسی می‌شود تا اگر مشکلی در تمرینات فیزیوتراپی باشد، در همان حین انجام تمرینات برطرف شود.

کلام پایانی

اختلالات عملکرد کف لگن یکی از مشکلات شایع موثر در کاهش کیفیت زندگی انسان است. به طور معمول این دست از اختلالات باعث دشواری یا بی‌اختیاری در دفع مدفوع و ادرار می‌شود. بیوفیدبک یک روش درمانی – بازتوانی برای رفع و یا کاهش اختلالات عملکرد کف لگن است. بیوفیدبک بر تقویت عضلات کف لگن متمرکز است و به شیوه‌های مختلفی قابل انجام است.