احتمالا بارها کلمه زخم بستر را شنیده‌اید. زخمی که ناشی از یک جا افتادگی و کم فعالیتی مخصوصاً در  سالمندان است. این زخم در افرادی که فلج هستند و نمی‌توانند حرکت کنند نیز به وجود می‌آید. زخم بستر نوعی بیماری پوستی است که با عوارضی مانند عفونت همراه می‌شود. اگر به موقع به آن رسیدگی نشود، آسیب‌های بیشتری برجا می‌گذارد. این بیماری برای سالمندان که توانایی مراقبت از خود و فعالیت‌های روزانه را کم کم از دست می‌دهند،شایع‌تر است. آمار نشان می‌دهد از هر ده سالمند، یک نفر به زخم بستر دچار می‌شود. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم زخم بستر در سالمندان را کاملا بررسی کنیم تا بتوانید از وقوع آن پیشگیری یا در صورت ابتلا درمان کنید.

زخم بستر سالمندان چیست؟

زخم بستر به طور کلی به نوعی بیماری پوستی گفته می‌شود که در اثر عدم تحرک و جابه‌جایی و افزایش فشار در بخش‌های خاصی از بدن یا کم فعالیتی رخ می‌دهد. به نقل از مجله پزشکی جان هاپکینز زخم بستر عبارت است از تاول، بثورات پوستی و زخم‌های روی پوست که در اثر فشار ناشی از دراز کشیدن طولانی مدت روی تخت، ویلچر یا گچ گرفتن طولانی مدت ایجاد می‌شود. زخم بستر در افرادی که زندگی نباتی دارند؛ مانند بیماران فلج مغزی، افراد مرگ مغزی شده یا کسانی که دچار فلج اندام‌ها و قطع نخاع هستند اتفاق می‌افتد. این بیماری در بین سالمندانی که از کار افتاده و در بستر هستند نیز شایع است. در سالمندان به دلیل عدم جابه‌جایی و تحرک این زخم‌ها ایجاد می‌شوند.

عوامل ایجاد کننده زخم بستر در سالمندان

در سالمندان مبتلا به زخم بستر عدم فعالیت‌های جسمانی، مدت طولانی دراز کشیدن روی تخت و جابه‌جا نشدن عامل اصلی وقوع این زخم است. فشار طولانی مدت روی بخشی از بدن، گردش خون در این نواحی را مختل می‌کند. ادامه فشار و عدم جابه‌جایی باعث زخم و تاول در آن بخش‌ها می‌شود. این زخم‌ها عمدتاً در نواحی تحت فشار مانند؛ پاشنه پا، کمر، باسن، کتف‌ها، ران‌ها و پشت سر دیده می‌شوند. از دیگر عوامل ایجاد کننده زخم بستر می‌توان موارد زیر را نام برد:

• بیماری‌های تاثیر گذار روی گردش خون در بافت‌ها مانند دیابت یا بیماری‌های عروقی.
• اصطکاک ناشی از حرکت دادن افراد مسن. به عبارتی تماس‌های مالشی روی پوستی که شکننده و ضعیف شده است، مخصوصاً در نواحی بدون چربی باعث ایجاد زخم در پوست سالمندان می‌شود.
• عدم کنترل روده و مثانه به خصوص در سالمندان مبتلا به آلزایمر باعث ایجاد پوسیدگی و عفونت در پوست اطراف باسن شده و در صورت عدم رسیدگی ایجاد زخم بستر می‌کند.

زخم بستر در سالمندان زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بیش از دو تا سه ساعت در جای خود بدون تحرک دراز کشیده باشد.

درمان زخم بستر سالمندان

درمان زخم‌های بستر اگر در مرحله یک و دو باشند راحت‌تر خواهد بود. زمانی که زخم بستر در سالمندان به مرحله سه و چهار می‌رسد، درمان بسیار سخت است و باید زیر نظر پزشک متخصص صورت بگیرد. زخم بستر یک بیماری در نتیجه سهل انگاری است. برای گرفتار نشدن به آن پیشگیری بهترین درمان است. بااین‌حال در صورتی که خودتان یا سالمندتان به این مشکل دچار شدید، بهتر است سریعاً برای درمان اقدام کنید تا به مرحله حاد نرسد. چرا که در صورت وخیم شدن و شدید شدن عفونت، خطر مرگ نیز جان بیمار را تهدید می‌کند.

درمان زخم بستر سالمند در خانه

زمانی که متوجه شروع علائم زخم بستر می‌شوید، باید به سرعت فرد را جابه‌جا کنید. محل زخم را با آب گرم تمیز و خوب خشک کنید. خشک کردن محل زخم خود عامل به وجود آمدن عفونت و پوسیدگی خواهد بود. زخم باید با گاز استریل پوشانده شده و درمان‌های دارویی مانند آنتی‌بیوتیک آغاز شود. همچنین تغذیه نیز تاثیر مستقیم دارد. در رژیم غذایی سالمند مبتلا به زخم بستر وجود انواع ویتامین‌ها، پروتئین و مایعات وجود الزامی است. رژیم غذایی افراد مسن که زخم بستر دارند باید مواد زیر را حتماً داشته باشد.

• پروتئین: برای ترمیم و نگهداری از بافت بدن و رشد کلاژن.
• انرژی و کالری کافی: برای التیام زخم. چربی‌ها نیز به بهبود زخم‌ها کمک می‌کنند.
• ویتامین سی: کمک به تشکیل عروق خونی جدید.
• ویتامین A: جلوگیری از بروز عفونت در زخم بستر
• روی: کمک به ساخت پوست جدید از طریق تولید کلاژن.
• آهن: رساندن اکسیژن به زخم و تسریع روند بهبود.

در صورتی که زخم به مرحله حاد رسیده باشد. درمان خانگی جوابگو نیست و باید به پزشک مراجعه کنید.

مراجعه به پزشک برای درمان زخم بستر

برای درمان پزشکی زخم بستر که اغلب در مرحله ۳ و ۴ نیاز می‌شود، پزشک معالج باید نوع درمان را اعلام کند. این درمان‌ها شامل گرافت پوست یا دبریدمان می‌شوند. در درمان گرافت، پوست از بخش سالمی از بدن برداشته و به محل زخم پیوند می‌شود. در دبریدمان نیز که اغلب در مرحله سه اتفاق می‌افتد، پوست مرده و بافت عفونی شده محل زخم را بر می‌دارند و با گازهای مخصوص پانسمان می‌کنند. این پانسمان باید به طور مرتب تعویض شده و روی زخم پماد زده شود.

• پماد سیلور سولفادیازین
• پماد موپیروسین
• پماد فوزیدیک اسید
• پماد کالاندولا و تتراسایکلین
• پانسمان‌های ضد میکروبی حاوی اسید آلژنیک
• پماد کالاندولا و تتراسایکلین

از جمله مواردی هستند که پزشکان برای درمان زخم بستر سالمندان تجویز می‌کنند. همچنین در صورتی که زخم‌ها عفونت کرده باشند، اغلب آنتی‌بیوتیک‌های قوی و خاص برای جلوگیری از پیشرفت عفونت تجویز می‌شود.

علائم زخم بستر در سالمندان

زخم بستر سالمندان اغلب با خارش، سوزش و درد شروع می‌شود. این بیماری در مراحل مختلف بروز می‌کند. نشانه‌ها از یک قرمز شدگی ساده در نواحی فشاری پوست شروع شده و می‌تواند تا درگیر کردن ماهیچه و حتی استخوان ادامه یابد. محققان و پزشکان نشانه‌ها و مراحل زخم بستر را به ۴ مرحله تقسیم می‌کنند.

• مرحله اول: در این مرحله پوست درگیری سطحی دارد. کمی قرمز شده و زمانی که محل آن را لمس کنید، گرم، خنک، نرم یا سفت می‌تواند باشد. سالمند در این مرحله احساس خارش و کمی درد دارد. این ساده‌ترین و اولین نشانه بروز زخم بستر است. در این مرحله با جابه‌جایی و برداشتن فشار از روی پوست، زخم خوب شده و به مرحله بعد نمی‌رسد.
• مرحله دوم: اگر به زخم مرحله اول رسیدگی نشود، می‌تواند تبدیل به زخمی عفونی و تاول مانند شود. در این مرحله زخم به صورت یک خراش با عفونت سر باز دیده می‌شود که درد و سوزش جدی برای سالمند ایجاد می‌کند.
• مرحله سوم: زخم به اصطلاح دهان باز می‌کند و علاوه بر درگیر کردن شدید پوست به عفونت می‌رسد. در این مرحله بافت چربی پوست از دهانه باز زخم قابل دیدن است.
• مرحله چهارم: این مرحله حادترین حالت زخم بستر سالمندان است. در این حالت نه تنها پوست، بلکه ماهیچه تا استخوان نیز درگیر می‌شود. زخم به شدت عفونت می‌کند و درمان آن حتی برای مراقبان حرفه‌ای نیز بسیار دشوار خواهد بود.

علاوه بر این مرحله‌ها امکان دارد زخم با یک لایه پوست مرده به رنگ زرد، سبز، قهوه‌ای یا خرمایی پوشیده شده باشد. این لایه پوست مرده تشخیص مرحله زخم بستر و عمق زخم را سخت می‌کند. از طرفی می‌توانند به سرعت تبدیل به زخم مرحله ۴ تبدیل شوند.

پیشگیری از ایجاد زخم بستر برای سالمندان

زخم بستر در سالمندان یک بیماری شایع است. برای جلوگیری از وقوع این زخم‌ها برای افراد مسن بهتر است مراقبت‌های پیشگیرانه انجام شود.

• اگر سالمند نمی‌تواند خود را جابه‌جا کند، حداقل هر دو ساعت یک بار به او کمک کنید تا از محل خود کمی جابه‌جا شود. به این ترتیب فشار از روی پوست برداشته می‌شود.
• ملافه‌ها را مرتب تعویض کنید و مطمئن شوید پا روی پا قرار نگیرد که فشار ایجاد کند.
• اگر سالمند روی ویلچر می‌نشیند هر ده تا ۱۵ دقیقه وضعیت او را تغییر دهید، اجازه دهید هوا به پشت بدن او برسد و تعریق صورت نگیرد.
• اگر سالمند نمی‌تواند اصلاً حرکت کند، خرید یک تشک بادی یا مواج و تشک‌های برقی فکر مناسبی خواهد بود. این تشک‌ها فشار را در کل بدن توزیع می‌کنند. همچنین این تشک‌ها دارای سلول‌هایی هستند که به عبور هوا در بخش‌های زیر بدن کمک کرده و از این طریق جلوی پوسیدگی پوست را می‌گیرند.
• برای حرکت دادن سالمندان بهتر است از ملافه، تسمه یا ابزار بالابر کمک گرفت. چرا که یک دلیل وقوع زخم بستر در افراد مسن، کشیدن یا سایش پوست است. در این افراد پوست شکننده و نازک است و خیلی زود زخم می‌شود.

با تمام این موارد، بهترین پیشگیری برای زخم بستر سالمندان رعایت تغذیه درست به همراه مراقبت‌های بهداشتی است.

کلام پایانی

زخم بستر در سالمندان یک بیماری شایع است. سالمندان با کهولت سن، توان حرکتی زیادی ندارند و امکان دارد ساعت‌ها در تخت خود بمانند. اگر در بازه‌های مشخص جابه‌جایی صورت نگیرد و فشار روی بخش‌های مختلف بدن توزیع نشود، زخم بستر اتفاق می‌افتد.برای جلوگیری از وقوع زخم بستر، بهترین کار در کنار جابه‌جایی متناوب فرد روی ویلچر، تخت یا تشک، کمک گرفتن از تشک‌ها و کوسن‌هایی است که فشار را در کل بدن توزیع می‌کند. علاوه بر این نرمش و ماساژ‌های آرام نیز کمک کننده خواهند بود. هرچند که بهترین راه‌حل پیشگیری از وقوع چنین زخم‌های دردناکی است، اما در صورت وقوع سریعاً دستورالعمل‌های بهداشتی که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد را رعایت کرده و همچنین با پزشک معالج مشورت کنید.