زخم بستر یکی از عارضه‌های جدی و نگران‌کننده در بیمارانی است که برای مدت طولانی قادر به تحرک نیستند. این زخم‌ها معمولا به دلیل فشار مداوم بر نقاط خاصی از بدن ایجاد می‌شوند و اگر به‌ موقع تشخیص داده نشوند، می‌توانند به آسیب‌های عمیق‌تر بافتی منجر شده و روند درمان را پیچیده کنند. بیمارانی که در بستر هستند یا دچار آسیب‌های نخاعی شده‌اند، بیشتر از دیگران در معرض این آسیب قرار دارند. درمان موفق زخم بستر نیازمند مراقبت‌های دقیق، مداوم و تخصصی است. دکتر سمانه قرمان‌پوری با تجربه گسترده در حوزه درمان انواع زخم‌های مزمن، همراه مطمئنی در این مسیر درمانی برای شما خواهند بود. اگر به دنبال راهکارهای کاربردی برای پیشگیری، شناسایی و درمان زخم بستر هستید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

زخم بستر چیست؟

زخم بستر (Pressure ulcer) که در منابع علمی با عنوان زخم فشاری نیز شناخته می‌شود، نوعی آسیب پوستی و بافتی است که در اثر فشار مداوم یا اصطکاک روی نواحی خاصی از بدن مخصوصا نواحی استخوانی مانند پاشنه، دنبالچه، باسن و آرنج به وجود می‌آید. زمانی که خون‌رسانی به این نواحی به‌ دلیل فشار طولانی‌مدت مختل شود، بافت‌ها دچار آسیب شده و به‌ تدریج زخم‌هایی ایجاد می‌شوند که در صورت بی‌توجهی، عمیق و دردناک خواهند شد. شناسایی زودهنگام این زخم‌ها، نقش مهمی در کنترل روند بیماری و پیشگیری از عوارض جدی‌تر دارد. یکی از راهکارهای ساده و موثر برای پیشگیری، جابجایی منظم بیماران و استفاده از تجهیزات مناسب برای کاهش فشار در نواحی درگیر است.

انواع زخم بستر 

زخم بستر، بر اساس شدت آسیب به چند مرحله تقسیم می‌شود. این دسته‌بندی به پزشکان و پرستاران کمک می‌کند تا شدت زخم را بهتر و دقیق‌تر بتوانند بررسی کنند و در نهایت مناسب‌ترین روش را برای درمان آن انتخاب کنند. از انواع زخم بستر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تغییر رنگ پوست، درجه ۱

در مرحله اول زخم بستر، پوست هنوز دچار پارگی یا زخم باز نشده، اما تغییراتی قابل مشاهده در رنگ و بافت آن ناحیه ایجاد می‌شود. بسته به رنگ طبیعی پوست فرد، ممکن است این ناحیه به شکل قرمز، تیره یا کم‌رنگ دیده شود. ناحیه تحت فشار حالت پایداری دارد و با برداشتن فشار، بلافاصله به حالت طبیعی باز نمی‌گردد. ممکن است فرد در این ناحیه احساس درد، سوزش یا گرما و سرمای غیرعادی داشته باشد. این نشانه‌ها حاکی از شروع آسیب بافتی هستند. اگر زخم در همین مرحله اولیه شناسایی و درمان شود، از پیشرفت آن به مراحل خطرناک‌تر جلوگیری خواهد شد.

ایجاد شدن زخم در پوست، درجه ۲

در مرحله دوم، لایه‌های سطحی پوست شامل اپیدرم و بخشی از درم آسیب می‌بینند و زخم به‌صورت تاول، ترک یا خراشیدگی واضح روی پوست ظاهر می‌شود. برخلاف مرحله اول، اکنون زخم به لایه‌های زیرین نفوذ کرده و ممکن است دردناک باشد. با توجه به باز بودن پوست، احتمال عفونت در این مرحله بیشتر می‌شود، بنابراین درمان باید با دقت و مراقبت بیشتری انجام شود تا از پیشرفت زخم جلوگیری گردد.

گسترش و تخریب زخم، درجه ۳

در این مرحله، زخم بستر به عمق بیشتری از پوست نفوذ کرده و به بافت‌های زیرجلدی گسترش می‌یابد. علائمی مانند درد، التهاب و تورم بیشتر می‌شوند و در بعضی از موارد عفونت نیز ظاهر می‌شود. زخم در این مرحله به‌ شکل قابل توجهی عمیق‌تر شده و برای پاکسازی و درمان موثر، به مراقبت‌های تخصصی‌تری نیاز دارد. عدم درمان اصولی ممکن است باعث بدتر شدن زخم و افزایش خطر عفونت‌های جدی شود.

تشدید زخم درجه ۴

مرحله چهارم، شدیدترین و پیشرفته‌ترین مرحله زخم بستر است. در این مرحله، زخم به عضله، تاندون، استخوان و سایر بافت‌های عمقی نفوذ می‌کند. خطر بروز عفونت‌های شدید و تهدیدکننده مانند استئومیلیت (عفونت استخوان) در این مرحله بسیار بالاست. درمان این نوع زخم پیچیده، زمان‌بر و نیازمند مراقبت‌های تخصصی پزشکی است. 

علائم زخم بستر 

زخم بستر نیز مانند سایر آسیب‌های پوستی، علائم مشخصی دارد که در صورت توجه به آن‌ها می‌توان از پیشرفت زخم جلوگیری کرد. در مراحل اولیه، این زخم ممکن است به‌سادگی دیده نشود، زیرا از عمق بافت‌ها و زیر پوست آغاز می‌شود و به‌ تدریج به سطح می‌رسد. اگر فردی به دلیل بیماری یا ناتوانی، برای مدت طولانی در بستر است، باید مرتب وضعیت بدن او تغییر کند و پوست نواحی حساس از نظر علائم اولیه زخم بررسی شود. در ادامه شایع‌ترین علائم زخم بستر را نام برده‌ایم:

قرمزی و تغییر رنگ پوست

یکی از اولین نشانه‌های زخم بستر، قرمزی پوست در ناحیه تحت فشار است؛ قرمزی‌ای که با برداشتن فشار هم از بین نمی‌رود. گاهی ممکن است ناحیه زخم گرم‌تر یا سردتر از پوست اطراف باشد یا با احساس درد، سوزش، خارش یا سفتی و نرمی غیرعادی همراه شود. در بعضی از موارد، پوست به‌مرور تیره‌تر شده و به رنگ آبی یا بنفش درمی‌آید. این تغییرات می‌توانند هشدار اولیه‌ای برای شروع زخم باشند.

تغییر در بافت و ظاهر پوست

در مراحل بعدی، ممکن است بافت پوست تغییر کرده و نشانه‌هایی مثل تاول، باز شدن سطح پوست یا ترشح مایعات شفاف یا خونی ظاهر شوند. ناحیه آسیب‌دیده ممکن است حساس‌تر و دردناک‌تر از قبل باشد. توجه به این تغییرات و شروع درمان در همین مرحله، می‌تواند تاثیر زیادی در کنترل و بهبود زخم داشته باشد.

عفونت زخم بستر

با پیشرفت زخم، عفونت‌های موضعی یا حتی سیستمیک می‌توانند ایجاد شوند. زخم در این مرحله عمیق، چرکی، همراه با بوی ناخوشایند و گاهی همراه با بافت‌های مرده است.علائمی مانند شدت گرفتن درد، خونریزی، تب و ترشح چرک می‌توانند نشانه‌ی ورود زخم به مراحل پیشرفته و خطرناک باشند که نیاز به درمان فوری و تخصصی دارند.

در مورد زخم بستر در سالمندان بیشتر بخوانید.

علت ایجاد زخم بستر

علت به‌وجود آمدن زخم بستر فشار مداوم و طولانی‌مدت بر پوست و بافت‌های زیرین آن است، به‌خصوص در افرادی که به دلیل بیماری یا مشکلات حرکتی، مدت طولانی بی‌حرکت هستند. عوامل مختلفی در بروز این زخم‌ها نقش دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:

• فشار طولانی‌مدت: وقتی یک ناحیه از بدن برای مدت طولانی تحت فشار قرار می‌گیرد، جریان خون در آن ناحیه کاهش پیدا می‌کند یا حتی متوقف می‌شود. اگر این وضعیت ادامه داشته باشد، بافت‌ها آسیب می‌بینند و زخم شکل می‌گیرد.
• کشیدگی و اصطکاک پوست: حرکت مکرر پوست روی سطوح خشک یا زبر می‌تواند باعث تحریک یا ساییدگی لایه‌های سطحی پوست شود. این اتفاق معمولا هنگام جابه‌جایی یا نشستن‌های طولانی رخ می‌دهد.
• کشش در بافت‌های عمقی: زمانی که بیمار روی تخت کشیده می‌شود و بدنش حرکت می‌کند، لایه‌های سطحی و عمقی پوست ممکن است به‌طور ناهمگن کشیده شوند. این وضعیت می‌تواند باعث آسیب عمیق‌تری به بافت شود.
• رطوبت زیاد: در بیمارانی که در ناحیه لگن یا پایین‌تنه زخم دارند، رطوبت مداوم ناشی از تعریق، ادرار یا ترشحات می‌توانند پوست را نازک و آسیب‌پذیر کنند.
• افزایش سن: با بالا رفتن سن، پوست افراد نازک‌تر، خشک‌تر و شکننده‌تر می‌شود. به همین دلیل سالمندان بیشتر در معرض آسیب‌های پوستی و زخم بستر قرار دارند.
• جریان خون ضعیف در بیماران دیابتی یا قلبی: در این بیماران، خون‌رسانی به بافت‌ها ضعیف‌تر از حد طبیعی است و این موضوع باعث کاهش توان ترمیم پوست و افزایش خطر زخم می‌شود.
• سوتغذیه و کم‌آبی بدن: کمبود پروتئین، ویتامین‌ها (مانند A و C) و مواد معدنی، همراه با کاهش مصرف مایعات، باعث تضعیف ساختار پوست و افزایش احتمال ایجاد زخم می‌شود.
• کاهش تحرک: بیمارانی که به دلایل جسمی قادر به جابه‌جایی نیستند و برای مدت طولانی در بستر می‌مانند، بیشتر در معرض ایجاد زخم بستر هستند.

درمان زخم بستر

بهبود زخم بستر نسبت به سایر زخم‌ها نیاز به زمان بیشتری دارد. به همین دلیل باید درمان به روش اصولی و تحت‌نظر پزشک متخصص انجام شود. درمان زخم بستر به شدت و مرحله زخم بستگی دارد و هدف اصلی آن کاهش فشار، کنترل عفونت، بهبود زخم و پیشگیری از  آن است. درمان زخم بستر شامل مراحل زیر است:

کاهش فشار ناشی از زخم 

مهم‌ترین و اولین قدم در درمان زخم بستر کم کردن فشار وارد شده بر زخم است. بیمار باید مرتب (هر ۲ ساعت یا طبق توصیه پزشک) وضعیت خود را تغییر دهد تا فشار از روی نواحی آسیب‌دیده برداشته شود. استفاده از تشک‌ها، بالشتک‌ها و وسایل کمکی مخصوص برای کاهش فشار ناشی از زخم می‌تواند موثر باشد.

تمیز کردن و پانسمان زخم

پاک کردن زخم با محلول‌های مخصوص، بدون آسیب‌رساندن به بافت سالم باید انجام شود. پانسمان باید به درستی انجام شود تا جلوی عفونت را بگیرد. در صورت وجود عفونت، ممکن است نیاز به داروهای موضعی یا آنتی‌بیوتیک باشد که باید با نظر پزشک تجویز شود. در بعضی از زخم‌ها نیاز است بافت‌های مرده برداشته شوند و برای برداشتن آن‌ها از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

• جراحی عادی: ترمیم بافت مرده به کمک عمل جراحی و بستن زخم 
• اولتراسوند: برداشتن بافت مرده به کمک امواج صوتی 
• آبیاری: شستن بافت مرده به کمک مایعات تحت فشار 
• موضعی: تازه شدن بافت مرده به کمک عسل یا پمادهای آنزیمی پزشکی 
• لیزر: برداشتن بافت مرده به کمک پرتوهای نور متمرکز 
• جراحی زیستی: از بین بردن باکتری زخم و بافت مرده به کمک ماگوت باکتری 

رژیم غذایی مناسب

داشتن رژیم غذایی به صورت مستقیم در درمان زخم بستر تاثیری ندارد ولی به صورت غیرمستقیم باعث جلوگیری از پیشرفت و بهبود آن می‌شود. مصرف مایعات و غذاهای سبک و بدون چربی سلامت کلی بیمار را افزایش می‌دهند. غذاهای چرب و یا مصرف کافئین می‌تواند علائم زخم بستر را تشدید کند و عفونت ناشی از آن را افزایش دهد. بهتر است در این زمان از غذاهای آب‌پز استفاده شود.

دارو درمانی

در بعضی از شرایط پزشک برای بیمارانی که زخم بستر شدیدی دارند داروهای خاصی مانند آنتی‌بیوتیک را تجویز می‌کند. این داروها نقش مهمی در بهبود عفونت‌های ایجاد شده در پوست، استخوان و خون را دارند. بعضی از داروها نیز باعث تقویت سیستم ایمنی بدن و ترمیم زودتر زخم‌ها می‌شوند. دارو درمانی زمانی انجام می‌شود که زخم‌ها بسیار عمیق شده باشند و به اندام‌های درونی فشار وارد کنند.

جراحی

زمانی که زخم بستر شدید شده و پیشرفت کرده باشد، برای درمان آن باید از روش جراحی استفاده کرد. جراحی زخم بستر باید زیر نظر پزشک متخصص و باتجربه انجام شود تا آسیبی به بافت‌های دیگر پوست نرسد. پزشک هنگام جراحی بافت مرده و از بین رفته پوست را برمی‌دارد تا پوست آسیب دیده مجدد بازسازی شود و بافت جدید تولید کند. جراحی زخم بستر به صورت سریع و تحت بیهوشی انجام می‌شود.

آیا می‌توان از بیماری زخم بستر پیشگیری کرد؟

بله، تا حد زیادی می‌توان با کمک برخی از اقدامات و رعایت کردن بعضی از نکات از بیماری زخم بستر پیشگیری کرد. البته در بسیاری از شرایط بیمارانی که دچار زخم بستر می‌شوند توانایی حرکت کردن و جابه‌جا شدن را ندارند اما با تمیزکردن جای زخم و یا بعضی از راه‌های ساده دیگر می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد. از جمله اقداماتی که باعث پیشگیری از بیمای زخم بستر می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بررسی و کنترل عوامل خطر بیماران
• فعالیت و تحرک بیمار در صورت امکان
• استفاده از انواع ویتامین‌ها و حفط رطوبت بدن
• تمیز و خشک نگه داشتن پوست
• جلوگیری از تماس پوست با ادرار، مدفوع و تعریق زیاد
• عدم کشیدگی و برخورد بدن بیمار به تخت 

کلام پایانی 

زخم بستر از جمله مشکلاتی است که با مراقبت به‌ موقع و رسیدگی اصولی، به‌سادگی قابل پیشگیری و درمان است. اما اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند عوارض جدی، دردناک و حتی خطرناک برای بیمار ایجاد کند. آگاهی، جابه‌جایی منظم بیمار و رسیدگی تخصصی، سه عامل مهم برای جلوگیری و بهبود این زخم‌ها هستند. در این مسیر، همراهی یک پزشک متخصص و باتجربه نقش بسیار مهمی دارد. دکتر سمانه قهرمان‌پوری با سال‌ها تجربه در درمان انواع زخم‌های فشاری، می‌توانند راه‌حل مناسب و اختصاصی برای هر بیمار ارائه دهند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با زخم بستر درگیر هستید، می‌توانید برای دریافت مشاوره با ایشان اقدام کنید.

سوالات متداول