زانو، یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است که هر روز بار سنگین فعالیت‌های ما را تحمل می‌کند؛ از راه رفتن و دویدن گرفته تا بالا رفتن از پله‌ها. به همین دلیل، زانو درد یکی از شایع‌ترین شکایات بیماران در هر سنی است. اگرچه گاهی این دردها ساده و گذرا هستند، اما در بسیاری موارد نشانه‌ای از آسیب، التهاب یا اختلالات مفصلی جدی‌تر به شمار می‌روند. بی‌توجهی به زانو درد ممکن است به محدودیت حرکتی، ضعف عملکردی یا حتی نیاز به جراحی بینجامد. اما خبر خوب این است با تشخیص به‌موقع و درمان اصولی غیرجراحی، می‌توان جلوی پیشرفت بسیاری از مشکلات زانو را گرفت. دکتر سمانه قهرمان‌پوری، با تجربه تخصصی در حوزه درمان غیرجراحی دردهای اسکلتی‌عضلانی و بهره‌گیری از روش‌های نوین مانند فیزیوتراپی پیشرفته، لیزر‌درمانی، طب سوزنی، مگنت‌تراپی و تزریقات تخصصی مفصلی، به شما کمک می‌کند تا بدون نیاز به جراحی، زانویی سالم و زندگی‌ای پرتحرک داشته باشید.

زانو درد چیست؟

زانو درد یکی از شایع‌ترین مشکلات اسکلتی‌عضلانی در بین افراد در تمام سنین است که می‌تواند فعالیت‌های روزمره، ورزش، و حتی استراحت را تحت‌تأثیر قرار دهد. مفصل زانو، یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین مفاصل بدن است که در هر حرکت پا از راه رفتن و نشستن گرفته تا بالا رفتن از پله و دویدن نقش کلیدی دارد. این مفصل از استخوان‌ها، غضروف، رباط‌ها، تاندون‌ها و مایعات مفصلی تشکیل شده است؛ بنابراین هرگونه اختلال یا آسیب در یکی از این ساختارها می‌تواند باعث درد، تورم یا محدودیت حرکتی شود.

همچنین بخوانید: زانو درد در بارداری چه علتی دارد؟

علت زانو درد

زانو درد می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ از یک آسیب ساده ورزشی گرفته تا بیماری‌های مزمن یا التهابی. تشخیص علت دقیق درد زانو، اولین گام برای انتخاب درمان مؤثر و جلوگیری از پیشرفت مشکل است. در ادامه برخی از مه‌ترین علت‌های زانو درد نوشته شده است که عبارتنداز:

آسیب‌های مکانیکی و ورزشی

یکی از شایع‌ترین علل زانو درد، صدمات ناگهانی به بافت‌های اطراف زانو است. پارگی رباط صلیبی (ACL) که بیشتر در ورزشکاران رخ می‌دهد و با احساس صدای تق و ناپایداری همراه است. همچنین آسیب مینیسک (غضروف بین استخوان‌ها) که معمولا با چرخش ناگهانی زانو یا فشار زیاد ایجاد می‌شود. دررفتگی کشکک زانو یا شکستگی استخوان‌ها و کشیدگی یا التهاب تاندون‌ها (تاندونیت) از مشکلاتی هستند که در نتیجه آسیب‌های مکانیکی و ورزشی ایجاد می‌شوند.

آرتروز (ساییدگی مفصل زانو)

آرتروز زانو شایع‌ترین علت زانو درد مزمن در افراد میانسال و سالمند است. در این بیماری، غضروف مفصل به‌تدریج از بین می‌رود و استخوان‌ها به هم ساییده می‌شوند. علائم آرتروز شامل درد مداوم هنگام حرکت، خشکی  بدن در هنگام صبح، صدای ساییدگی در مفصل و تورم و محدودیت حرکتی است. آرتروز بیماری است که اگر به موقع درمان نشود می‌تواند مشکلات زیادی را برای فرد ایجاد کند.

التهاب مفصل (آرتریت)

انواع مختلفی از التهاب مفصل می‌توانند زانو را درگیر کنند، مانند روماتیسم مفصلی (روماتوئید آرتریت)، نقرس (تجمع کریستال‌های اسید اوریک در مفصل) و آرتریت عفونی (در اثر باکتری یا ویروس) که باعث بروز درد در زانو می‌شوند و اگر به موقع درمان نشود می‌تواند عوارض شدید‌تری را به همراه داشته باشد. معمولا این شکل با تجویز دارو تا حد زیادی قابل درمان است.

بورسیت زانو

بورسیت زانو به التهاب یا تحریک کیسه‌های کوچک پر از مایع به نام بورسا گفته می‌شود که در اطراف مفصل زانو قرار دارند. این کیسه‌ها برای کاهش اصطکاک بین استخوان‌ها، تاندون‌ها و عضلات طراحی شده‌اند. وقتی یکی از این بورساها ملتهب می‌شود، درد، تورم و محدودیت حرکت زانو ایجاد می‌شود. بورسیت زانو معمولا بیماری خوش‌خیم و قابل درمان است، اما در صورت بی‌توجهی یا ادامه فعالیت‌های تحریک‌کننده، می‌تواند مزمن شود یا به عفونت منتهی گردد. در صورت درد، تورم یا قرمزی پایدار در زانو، بهتر است با پزشک مشورت شود.

مشکلات ساختاری یا آناتومیکی

مشکلات ساختاری یا آناتومیکی به اختلالاتی گفته می‌شود که در ساختار طبیعی اندام‌ها، مفاصل، استخوان‌ها یا بافت‌های بدن وجود دارند یا به‌مرور زمان ایجاد می‌شوند. این مشکلات می‌تواند مادرزادی (از بدو تولد) یا اکتسابی (در اثر آسیب، استفاده نادرست یا بیماری‌های مزمن) باشند و باعث درد، ناتوانی حرکتی، تغییر شکل بدن یا افزایش خطر آسیب شوند. مشکلات آناتومیکی و ساختاری بدن اگر زود تشخیص داده شوند، معمولا با درمان‌های ساده و غیرجراحی قابل کنترل هستند. اما در صورت بی‌توجهی ممکن است باعث آسیب‌های جدی‌تر شوند. مراجعه به متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپیست برای بررسی وضعیت بدنی، مخصوصا در کودکان، ورزشکاران و افراد دارای درد مزمن، توصیه می‌شود.

 اضافه‌وزن و چاقی

اضافه‌وزن و چاقی ارتباط بسیار مستقیمی با سلامت مفصل زانو دارند و یکی از عوامل مهم در بروز و تشدید مشکلات زانو به شمار می‌روند. زانوها از جمله مفاصلی هستند که باید وزن بدن را تحمل کنند و با افزایش وزن، فشار زیادی به این مفصل وارد می‌شود. هر ۱ کیلوگرم اضافه‌وزن، تقریباً ۴ تا ۶ کیلوگرم فشار مضاعف به زانو در هنگام راه رفتن وارد می‌کند. این فشار در فعالیت‌هایی مثل دویدن یا بالا رفتن از پله‌ها چندین برابر می‌شود. فشار بیش‌ازحد به مفصل، باعث تخریب تدریجی غضروف مفصل زانو می‌شود. این وضعیت منجر به آرتروز یا استئوآرتریت می‌شود که با درد، خشکی و محدودیت حرکت همراه است.

بی‌تحرکی یا استفاده بیش از حد از زانو

بی‌تحرکیو یا استفاده بیش از حد از زانو نیز یکی از دلایل مهم زانو درد است، ولی از دو مسیر متفاوت به مفصل زانو آسیب می‌زنند. در واقع، مفصل زانو نیاز به تعادل بین تحرک و استراحت دارد؛ نه بی‌تحرکی مطلق و نه فعالیت بیش‌ازحد. عضلاتی که از مفصل محافظت می‌کنند در اثر عدم استفاده ضعیف می‌شوند، و این باعث می‌شود زانو در برابر فشارهای ساده هم آسیب‌پذیر شود. تحرک باعث گردش خون و تغذیه مفصل می‌شود. بی‌تحرکی ممکن است منجر به کاهش خون‌رسانی و خشکی مفصل شود. 

همچنین بخوانید: دلایل صدا دادن زانو

درمان زانو درد بدون جراحی

بسیاری از موارد زانو درد را می‌توان بدون نیاز به جراحی، با روش‌های غیرتهاجمی و محافظه‌کارانه کنترل یا درمان کرد. این روش‌ها به‌ویژه برای بیمارانی با آرتروز خفیف تا متوسط، کشیدگی عضلات، التهاب تاندون، بورسیت یا آسیب‌های جزئی منیسک و رباط‌ها بسیار موثر هستند. در ادامه مهم‌ترین روش‌های درمان زانو درد بدون جراحی را بررسی می‌کنیم: 

درمان دارویی زانو درد

درمان دارویی زانو درد به کاهش درد، التهاب، و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند و معمولا در کنار روش‌های دیگر مانند فیزیوتراپی، ورزش و اصلاح سبک زندگی استفاده می‌شود. انتخاب دارو بستگی به علت زانو درد (مثل آرتروز، آسیب رباط، بورسیت و نقرس دارد. انواع داروهای مورد استفاده برای درمان زانو درد عبارتنداز:

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): این گروه داروها رایج‌ترین انتخاب برای درمان زانو درد ناشی از التهاب و ساییدگی مفصل (آرتروز) هستند که شامل ایبوپروفن (Advil, Brufen)، ناپروکسن (Naprosyn)، دیکلوفناک (Voltaren) و سلکوکسیب (Celebrex)هستند. این داروها ممکن است در مصرف طولانی‌مدت به معده، کلیه و قلب آسیب بزنند، بنابراین باید با احتیاط و زیر نظر پزشک مصرف شوند.
• استامینوفن (Paracetamol): برای دردهای خفیف تا متوسط قابل استفاده است، به‌ویژه در بیمارانی که تحمل یا منع مصرف NSAIDs دارند.
• پمادها و ژل‌های موضعی: برای دردهای خفیف، آرتروز یا دردهای سطحی زانو مورد استفاده قرار می‌گیرد و از طریق پوست جذب می‌شوند. 
• داروهای تزریقی:برای موارد التهاب شدید و درد حاد مثل آرتروز پیشرفته یا بورسیت استفاده می‌شوند و اثر قوی و سریع اما موقت (چند هفته تا چند ماه) درند. 
• مسکن‌های قوی‌تر (در موارد خاص): مانند ترامادول یا داروهای ترکیبی (استامینوفن+کدیین) برای دردهای شدید یا مقاوم هستند و فقط باید تحت نظر پزشک و در کوتاه‌مدت استفاده شوند
•  
• داروهای مکمل و تقویتی: گلوکزامین و کندرویتین: مکمل‌هایی که در برخی بیماران با آرتروز خفیف تا متوسط موثرند (گرچه شواهد علمی محدود است) ویتامین D، کلسیم و امگا-۳ نیز در مواردی که کمبود یا التهاب مزمن وجود دارد تجویز می‌شوند.

درمان زانو درد به کمک تمرینات تقویتی

 تمرینات تقویتی یکی از موثرترین و بی‌خطرترین روش‌های درمان زانو درد هستند. در افرادی که دچار آرتروز، ضعف عضلانی، ناپایداری مفصل یا دردهای مزمن زانو هستند این تمرینات بسیار کمک کننده است. تقویت عضلات اطراف زانو، مانند چهارسر ران، همسترینگ، عضلات ساق و لگن باعث کاهش فشار مستقیم به مفصل زانو، افزایش تعادل، و بهبود عملکرد حرکتی می‌شود. برخی از مهم‌ترین تمرینات درمان زانو درد عبارتنداز:

• تمرین انقباض ایزومتریک عضله چهارسر (Quadriceps Set): بنشینید یا دراز بکشید و پای خود را صاف دراز کنید. عضله جلوی ران (چهارسر) را سفت کنید، طوری که زانو به زمین فشار بیاورد. ۵ تا ۱۰ ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید. این حرکت را ۱۰ تا ۱۵ بار، روزی ۲ تا ۳ نوبت تکرار کنید.
• بالا بردن مستقیم پا (Straight Leg Raise): دراز بکشید، یک پا صاف روی زمین باشد و زانوی دیگر خم. پای صاف را به آرامی تا ارتفاع حدود ۳۰ سانتی‌متر بالا بیاورید. ۳ ثانیه نگه دارید، سپس آهسته پایین بیاورید. ۱۰ تا ۱۲ بار در هر پا، روزی ۲ نوبت آن را تکرار کنید. 
• خم و راست کردن زانو در حالت نشسته (Seated Knee Extension): روی صندلی بنشینید، زانوها را ۹۰ درجه خم کنید. یک پا را آرام بالا بیاورید تا کامل صاف شود، سپس به حالت اول برگردانید. ۱۰ تا ۱۵ بار در هر پا باید این حرکت را تکرار کنید. 
• اسکات دیواری (Wall Slide): پشت خود را به دیوار تکیه دهید، پاها کمی جلوتر از بدن قرار دهید. به آرامی بدن را تا جایی که زانوها حدود ۴۵ درجه خم شوند، پایین بیاورید. ۵ تا ۱۰ ثانیه نگه دارید، سپس بالا بیایید. 
• بلند کردن پاشنه (Heel Raise): کنار دیوار یا پشتی صندلی بایستید و به‌آرامی پاشنه‌های پا را بالا بیاورید و روی پنجه بایستید. ۳ ثانیه نگه دارید، سپس به حالت اول برگردید.
• پل زدن (Glute Bridge): دراز بکشید، زانوها خم و کف پا روی زمین قرار دهید. لگن را بلند کنید تا بدن در یک خط مستقیم از زانو تا شانه قرار بگیرد.۳ تا ۵ ثانیه نگه دارید، سپس به حالت اول برگردید.

ماساژ درمانی

ماساژ درمانی باعث افزایش جریان خون، کاهش تنش عضلات و بهبود عملکرد مفصل زانو است. این روش، به‌خصوص در افرادی که دچار آرتروز، کشیدگی عضلات اطراف زانو، التهاب خفیف یا خشکی مفصل هستند، می‌تواند بسیار مفید واقع شود. با افزایش جریان خون و تحریک گیرنده‌های عصبی، ماساژ می‌تواند پیام‌های درد را کاهش دهد. همچنین ماساژ بافت نرم به نرم‌تر شدن و روان‌تر شدن حرکت زانو کمک می‌کند. ماساژ درمانی می‌تواند به عنوان یک درمان مکمل در کنار فیزیوتراپی، ورزش و دارو برای تسکین زانو درد به‌کار رود. اما باید توسط فرد آموزش‌دیده انجام شود، یا در صورت ماساژ خانگی، با آموزش صحیح و فشار مناسب صورت گیرد. 

طب سوزنی برای درمان زانو

طب سوزنی (Acupuncture) یکی از روش‌های درمانی طب سنتی چینی است که امروزه به‌طور گسترده‌ای در کنار طب مدرن برای کاهش درد زانو، التهاب مفصل و بهبود عملکرد حرکتی استفاده می‌شود. این روش بر پایه تحریک نقاط خاصی در بدن با سوزن‌های نازک و استریل انجام می‌شود.  فواید طب سوزنی در درمان زانو درد:

• کاهش درد بدون دارو: با تحریک اعصاب و آزادسازی مواد ضد درد طبیعی در بدن مانند اندورفین و سروتونین، طب سوزنی می‌تواند شدت درد را کاهش دهد.
• کاهش التهاب مفصل: مطالعات نشان داده‌اند که طب سوزنی می‌تواند با بهبود جریان خون و کاهش مواد التهابی در ناحیه زانو، به کاهش ورم و التهاب کمک کند.
• افزایش حرکت و انعطاف‌پذیری زانو: بیماران مبتلا به آرتروز یا خشکی مفصل، پس از چند جلسه طب سوزنی معمولا بهبودی در دامنه حرکتی تجربه می‌کنند.
• بدون عوارض دارویی: به‌خصوص برای کسانی که نمی‌توانند از داروهای ضدالتهاب استفاده کنند (مثلا بیماران کلیوی، گوارشی یا قلبی)، طب سوزنی یک گزینه ایمن و طبیعی است.

درمان خانگی زانو درد

درمان‌های خانگی می‌توانند در بسیاری از موارد زانو درد خفیف تا متوسط، مخصوصا اگر درد ناشی از التهاب، کشیدگی عضله یا آرتروز باشد. این روش‌ها بدون نیاز به دارو یا جراحی، می‌توانند باعث کاهش درد، افزایش انعطاف‌پذیری و پیشگیری از پیشرفت آسیب شوند. گرما و سرما درمانی، انجام تمرینات کششی و تقویتی سبک، ماساژ ملایم با روغن‌های گیاهی، کاهش وزن در صورت اضافه‌وزن، استفاده از زانوبند یا ساپورت طبی، رژیم غذایی سالم و اصولی و حمام با نمک اپسوم (منیزیم) می‌تواند در درمان زانو در بسیار موثر باشند.

فیزیوتراپی زانو

فیزیوتراپی زانو یکی از روش‌های مفید غیرجراحی برای درمان زانو درد است که با هدف کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی، تقویت عضلات اطراف زانو و بهبود تعادل و عملکرد مفصل انجام می‌شود. برنامه‌های فیزیوتراپی زانو معمولا شامل تمرینات کششی، تقویتی، آموزش وضعیت صحیح بدن، و در برخی موارد استفاده از دستگاه‌هایی مانند اولتراسوند یا تحریک الکتریکی هستند. فیزیوتراپی نقش کلیدی در بهبود پس از آسیب، جراحی زانو یا کنترل آرتروز دارد و به بازگشت سریع‌تر بیمار به فعالیت‌های روزمره کمک می‌کند.

نکات مهم برای جلوگیری از زانو درد

پیشگیری از زانو درد بسیار آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان آن است. رعایت برخی نکات ساده در سبک زندگی، فعالیت روزانه و مراقبت از بدن می‌تواند به شکل قابل‌توجهی از بروز آسیب یا فرسایش زانو جلوگیری کند، مخصوصا با افزایش سن یا در افرادی که فعالیت‌های فیزیکی زیاد دارند. برخی از مهم‌ترین نکاتی که برای جلوگیری از زانو درد باید انجام شود عبارتنداز:

• اضافه‌وزن یکی از اصلی‌ترین عوامل فشار بیش‌ازحد بر مفصل زانو است. هر کیلو اضافه‌وزن، فشار مضاعفی تا ۴ برابر روی زانو وارد می‌کند، به‌خصوص هنگام بالا و پایین رفتن از پله.
• عضلات قوی (مانند عضله چهارسر ران، همسترینگ و عضلات لگن) از زانو حمایت می‌کنند و بار را کمتر به مفصل وارد می‌سازند. تمرینات منظم فیزیوتراپی، پیلاتس یا حرکات مقاومتی می‌توانند موثر باشند.
• انجام حرکات کششی ملایم برای زانو، ران و ساق باعث کاهش خشکی مفاصل و کاهش احتمال آسیب می‌شود. یوگا و تمرینات کششی ساده روزانه پیشنهاد می‌شود.
• کفش‌هایی با پاشنه استاندارد، کفی نرم و حمایت‌کننده از قوس پا از فشار بی‌جا بر زانو جلوگیری می‌کنند.
• نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت، دویدن روی سطوح سخت، یا انجام تمرینات شدید بدون آمادگی قبلی ممکن است باعث آسیب تدریجی به مفصل زانو شود.
• دردهای خفیف یا کشیدگی‌های جزئی را جدی بگیرید و سریعا با استراحت، یخ‌درمانی و اصلاح فعالیت درمان کنید تا مزمن نشوند.
• در حین نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام باید زانوها و ستون فقرات در موقعیت درست قرار گیرند.
• ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی نرم، شنا، دوچرخه‌سواری سبک و تمرین در آب گزینه‌های عالی برای حفظ سلامت زانو بدون فشار زیاد هستند.
• ورزش‌های پرش‌دار یا با ضربه بالا (مثل بسکتبال یا دویدن روی آسفالت سفت) با احتیاط استفاده شود.
• رژیم غذایی سرشار از امگا ۳، ویتامین D، کلسیم، سبزیجات سبز و زردچوبه می‌تواند به سلامت مفاصل کمک کند.
• اگر سابقه زانو درد یا آرتروز دارید، معاینه دوره‌ای و تصویربرداری در صورت نیاز می‌تواند به تشخیص زودهنگام مشکلات کمک کند.

کلام پایانی

زانو درد می‌تواند زندگی روزمره را محدود کند اما با تشخیص دقیق و درمان‌های تخصصی، امکان بازگشت به حرکت بدون درد کاملا وجود دارد. دکتر سمانه قهرمان پوری، با دانش به‌روز و تجربه گسترده در درمان انواع مشکلات زانو، بهترین راهکارهای درمانی را متناسب با نیازهای شما ارائه می‌دهد. اگر می‌خواهید زانوهای سالم و زندگی پویایی داشته باشید، برای دریافت مشاوره و معاینه همین امروز با مطب دکتر سمانه قهرمان پوری تماس بگیرید و اولین قدم را برای سلامتی و درمان زانوهای خود بردارید. 

سوالات متداول