سیستم لنفاوی شما مایعات، پروتئین‌ها و سموم اضافی را از سلول‌ها و بافت‌های شما جمع‌آوری می‌کند و آنها را به جریان خون باز می‌گرداند. در برخی شرایط خاص مانند عوارض جانبی پرتو درمانی و… مشکلاتی در این سیستم ایجاد می‌شود که در نهایت به ورم دست، پا و برخی از نقاط خاص بدن می‌انجامد. چنین حالتی اصطلاحاً لنف ادم نام دارد. ممکن است با حس تورم در زیر بغل به پزشک مراجعه کرده باشید و چنین اصطلاحی را از وی شنیده باشید. در این بخش قصد داریم تا به طور کامل در مورد لنف توضیح دهیم و هر اطلاعاتی که نیاز دارید بدانید را قرار داده‌ایم. از آنجایی که بسیاری از افراد نگران درمان صحیح این بیماری هستند، توصیه می‌کنیم تا انتهای این بخش همراه ما باشید تا بهترین درمان لنف ادم و درمان قطعی آن را دریابید.

لنف ادم چیست؟

سیستم لنفاوی شبکه‌ای از مجاری و غدد لنفاوی در بدن است که به مبارزه با عفونت و تخلیه مایع اضافی از بافت‌ها کمک می‌کند. لنف ادم وضعیتی است که در آن مایع بینابینی غنی از پروتئین در پوست و بافت‌های زیر جلدی به دلیل نارسایی و اختلال در گردش لنف در بدن تجمع می‌یابد. در مرحله اول، تورم فقط در پشت پا و پشت دست رخ می‌دهد، اما ممکن است در آینده به سمت پا یا بازو افزایش یابد. از طرفی در بیماران لنف ادم پیشرفته، ممکن است تورم در ناحیه شکم یا کمر نیز رخ دهد. به همین جهت تشخیص زودهنگام و انجام درمان به‌موقع در این بیماری بسیار حائز اهمیت است.

علائم لنف ادم چیست؟

مهم‌ترین علامت لنف ادم تورم در نواحی با اختلالات جریان لنفاوی است. سایر علائمی که در کنار چنین وضعیتی مشاهده می‎شود عبارت‌اند از:

• پوست به طرز محسوسی ضخیم‌تر می‌شود.
• دست‌ها، پاها یا سایر قسمت‌های بدن به طور ناراحت‌کننده‌ای سنگین یا پر شده‌اند.
• گزگز
• درد
• قرمزی و تغییر رنگ در ناحیه با اختلال جریان لنفاوی
• سختی و محدودیت حرکت

تورم که مهم‌ترین علامت لنف ادم است، به‌کندی پیشرفت می‌کند. در این رابطه تشخیص آن بسیار مشکل است مگر اینکه اندازه‌گیری انجام شود.

چرا لنف ادم رخ می‌دهد؟

مقدار مایع بین سلول‌ها به دو عامل اصلی بستگی دارد:

۱- حجم مایع ورودی به فضای بین سلولی (سرعت تولید مایع لنفاوی)

۲- حجم مایع خارج شده از فضای بین سلولی (سرعت حذف مایع لنفاوی).

ادم یا ورم؛ در نتیجه افزایش حجم مایع ورودی به فضای بین سلولی، کاهش حجم مایع خارج شده از فضای بین سلولی یا هر دو رخ می‌دهد. علت چنین حالتی می‌تواند ژنتیکی باشد یا به عنوان عارضه جانبی سایر بیماری‌ها رخ دهد.

دلایل مادرزادی

 به‌عنوان‌مثال به دلیل اختلال در گردش خون لنفاوی به دلیل ساختار آناتومیکی که از بدو تولد به ارث می‌رسد، رخ می‌دهد. لنف ادم اولیه می‌تواند به دلیل رشد ناکافی یا عدم رشد در عروق لنفاوی رخ دهد. بسته به رشد مشاهده شده در عروق لنفاوی، لنف ادم مادرزادی می‌تواند در همان هنگام تولد یا در سنین بعدی خود را نشان دهد.

ناشی از بیماری

شرایطی که باعث بدتر شدن گردش خون لنفاوی و ایجاد لنف ادم ثانویه می‌شود را می‌توان به شرح زیر فهرست کرد:

• معمولاً پس از عمل جراحی که در آن غدد لنفاوی برداشته می‌شود (جراحی‌های سرطان سینه یا تخمدان)
• رادیوتراپی
• تروما یا آسیب شدید فیزیکی به بخشی از سیستم لنفاوی
• برخی از عفونت‌های انگل استوایی، سلولیت و عفونت‌های لنفانژیت

شایع‌ترین علت لنف ثانویه،  برداشتن غدد لنفاوی در طی جراحی‌های سرطان سینه و پروستات است. در همین راستا، رادیوتراپی (پرتودرمانی) مورد استفاده در درمان موارد سرطان ممکن است در ظهور لنف ادم در آینده موثر باشد.

مورد مهم دیگر مشکلات عروقی هستند نارسایی وریدی که به این دلیل رخ می‌دهد که سیاهرگ‌ها نمی‌توانند وظایف اصلی خود را انجام دهند و خون را به اندازه کافی به قلب منتقل کنند. در چنین وضعیتی نارسایی وریدی در ناحیه زیر زانو که دورترین ناحیه از قلب است رخ می‌دهد.

لنف ادم همچنین می‌تواند در نتیجه لیپادم ایجاد شود که به عنوان سندرم چربی اضافی شناخته می‌شود و معمولاً در زنان رخ می‌دهد. تشکیل بیش از حد متقارن چربی در هر دو پا پس از دوره قاعدگی یا بارداری می‌تواند باعث اضافه‌بار روی سیستم لنفاوی و ایجاد بیماری لنف ادم شود.

لنف ادم دست ناشی از سرطان پستان

نمونه‌برداری از غدد لنفاوی واقع در زیر بغل بخش مهمی از درمان جراحی سرطان سینه است. این روش شامل برداشتن یک گره لنفاوی است. این نوع عمل جراحی ممکن است باعث اختلال در یکپارچگی سیستم لنفاوی زیر بغل و تورم بازو شود. پرتودرمانی پس از عمل جراحی نیز ممکن است تأثیر منفی بر این تورم داشته باشد. به همه این دلایل و به دلیل اختلال گردش لنفاوی در بازو، تورم ایجاد می‌شود و به این تورم لنف ادم می‌گویند.

این تورم ممکن است بلافاصله پس از جراحی سرطان سینه ایجاد شود یا ماه‌ها یا سال‌ها بعد ایجاد شود. با این حال، معمولاً بین ۱۸ تا ۲۴ ماه پس از جراحی به وجود می‌آید. هر خانمی که جراحی سرطان سینه و مداخله بر روی غدد لنفاوی زیر بغل خود انجام می‌دهد، خطر ابتلا به لنف ادم را دارد. تقریباً  از هر چهار زنی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، یک زن دچار لنف ادم می‌شود. مهم‌ترین علامتی که نشان می‌دهد این وضعیت در حال رخ‌دادن است، تورم بازو در ناحیه آسیب‌دیده است. با  این تورم ممکن است ظاهر بازو ورم‌کرده، چندین برابر بازوی دیگر باشد. با این حال، تفاوت بین این تورم و بازوها در سطحی است که فقط با اندازه‌گیری توسط پزشک قابل‌درک باشد.

چه سرطان‌های دیگری با افزایش خطر لنف ادم مرتبط هستند؟

علاوه بر سرطان سینه، بخری از با سرطان‌ها نیز احتمال ایجاد لنف ادم وجود دارد که عبارت‌اند از:

• سارکوم ۳۰%
• ملانوم اندام تحتانی ۲۸%
• سرطان زنان ۲۰%
• سرطان دستگاه تناسلی ۱۰%
• سرطان سروگردن ۳ درصد

انواع لنف ادم

لنف ادم بر اساس موارد زیر به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود:

• با توجه به علت: اولیه، ثانویه
• بر اساس مبنای ژنتیکی: خانوادگی، فردی
• با توجه به عملکرد و ساختار بیمار: انسداد در محل اتصال اندام‌ها به بدن، احتقان در انتهای اندام‌ها
• سن شروع ادم: مادرزادی، اکتسابی

لنف ادم اولیه

این نوع به دلیل ضربه، بیماری دیگر یا درمان آن رخ نمی‌دهد و در نتیجه عدم رشد مناسب سیستم لنفاوی رخ می‌دهد. اغلب در پاها (اندام تحتانی) و در زنان رخ می‌دهد. اگرچه تصور می‌شود که علت زمینه‌ای در همه بیماران مبتلا به لنف ادم اولیه یک ناهنجاری رشدی سیستم لنفاوی باشد.

لنف ادم ثانویه

لنف ادم ثانویه به عنوان لنف ادم ناشی از یک علت قابل‌شناسایی در نظر گرفته می‌شود. این علل قابل‌تشخیص عبارت‌اند از برداشتن غدد لنفاوی، تخریب آنها توسط پرتودرمانی (اشعه‌درمانی)، فرایندهای التهابی به عنوان پاسخ بدن به داروهای مختلف و انسداد کانال‌های لنفاوی توسط انگل‌ها یا سلول‌های سرطانی.

آیا لنف ادم خطرناک است؟

اندام‌های مبتلا به لنف ادم در درجه اول مستعد عفونت هستند. به همین دلیل، فشار یا آسیب به اندام دارای لنف ادم، حتی اگر جزئی باشد، نیاز به درمان دارد. موارد شدیدتر لنف ادم می‌تواند بر توانایی حرکت اندام آسیب دیده تأثیر بگذارد، خطر عفونت‌های پوستی و سپسیس ( گَندخونی یا پَلَشت‌خونی) را افزایش دهدکه در نهایت باعث تغییرات و بدتر شدن پوست شود. علاوه بر موارد ذکرشده، در مراحل پیشرفته اگر اقدامات احتیاطی انجام نشود، استعداد ابتلا به سرطان عروق لنفاوی  در این نواحی افزایش می‌یابد.

مرحله لنف ادم

مهم‌ترین معیاری که اطلاعاتی در مورد طبقه‌بندی لنف ادم و پیشرفت بیماری ارائه می‌دهد، مرحله‌بندی لنف ادم است. علائم لنف ادم با شدت و طول مدت بیماری مرتبط است.

مراحل لنف ادم عبارت‌اند از:

1. مرحله ۰ (لنف ادم پنهان): اگرچه انتقال مایع لنفاوی مختل شده‌است، اما ورم وجود ندارد. هیچ شکایتی نیز در بیماران وجود ندارد.
2. مرحله I (مرحله با احتمال برگشت با بلندکردن دست/پا): مرحله اولیه تجمع مایع غنی از پروتئین است. ادم برگشت‌پذیر است و بالا رفتن دست/پا بهبود می‌یابد. در صبح ادم وجود ندارد یا خفیف است، اما بعداً در روز افزایش می‌یابد. احساس فشار و تنش ممکن است به دلیل تورم در پا ایجاد شود. هیچ‌گونه چسبندگی یا سفت‌شدن زیر جلدی وجود ندارد.
3. مرحله دوم (مرحله بدون شانس بهبود): مرحله‌ای است که در آن سخت‌شدن و چسبندگی گسترده بافت مشاهده می‌شود. ادم دائمی می‌شود. ادم هنگام بیرون آمدن از رختخواب در صبح دیده می‌شود و با بالابردن دست/پا بهبود نمی‌یابد.
4. مرحله III (پا فیلی، مرحله elephantiasis): چسبندگی و سخت‌شدن بیش از حد در پوست و بافت زیر جلدی ایجاد می‌شود و تغییرات پوستی مشاهده می‌شود. تغییرات پوستی مشاهده شده شامل تجمع چربی، زگیل (وروکوز لنفوستاتیک)، چین‌های پوستی، اگزما، عفونت و زخم می‌باشد.

شدت هر مرحله با تغییر حجم اندام مشخص می‌شود:

• افزایش کمتر از ۲۰٪ در حجم اندام: خفیف
• افزایش ۲۰-۴۰٪ : متوسط
• افزایش بیش از ۴۰٪ : جدی

از طرفی ارزیابی شدت ادم با توجه به قطر اندام نیز  می‌تواند بر اساس تفاوت در محیط بین طرف بیمار و سمت طبیعی انجام شود.

• اگر اختلاف محیط کمتر از ۳ سانتی متر باشد: خفیف
• اگر ۳ تا ۵ سانتی متر باشد: متوسط
• ​​و اگر بیشتر از ۵ سانتی متر باشد: جدی تعریف می‌شود.

درمان لنف ادم

مانند تمام مشکلات سلامتی، تشخیص زودهنگام و درمان زودرس لنف ادم یک نکته کلیدی برای موفقیت درمان است. تورم که بارزترین علامت لنف ادم است، به‌کندی پیشرفت می‌کند و بنابراین نمی‌توان به‌موقع متوجه شد.

درمان لنف ادم بسته به تورمی که در بیمار ایجاد می‌شود متفاوت است. موارد اولیه لنف ادم که در آن تورم هنوز قابل‌مشاهده نیست، با اندازه‌گیری بیو امپدانس قابل‌تشخیص است.

درمان پیچیده ضد احتقان در درمان لنف ادم اولیه استفاده می‌شود. در درمان پیچیده ضد احتقان، لباس فشرده‌سازی الاستیک و برنامه‌های ورزشی خانگی اعمال می‌شود.

در مواردی که تورم ناشی از لنف ادم قابل‌مشاهده و اندازه‌گیری باشد، درمان توسط  متخصص آموزش‌دیده از طریق ماساژ تخلیه لنفاوی، استفاده از بانداژ چندلایه و تمرینات خاصی که تحت نظارت انجام می‌شود، ارائه می‌شود.

مانور دستی توسط متخصص

مؤثرترین روش درمانی لنفوماساژ دستی است. قبل از درمان که کدام اندام (بازو یا پا) متورم است، نقشه لنفاوی آن تهیه می‌شود و نحوه عبور از ناحیه انسداد مشخص می‌شود. سپس ماساژ از نزدیک‌ترین نقطه به قلب شروع می‌شود و تا پایین‌ترین قسمت اندام مبتلا به ورم ادامه پیدا می‌کند. پس از این، اندام متورم بیمار با باند غیرکشی بانداژ می‌شود تا لنف را به مدت ۲۴ ساعت تخلیه کند.

لباس فشاری (دستکش و جوراب فشاری)

لباس‌های فشرده با فشاری که وارد می‌کنند فشار بین سلول‌ها را افزایش می‌دهند و با این اثر تولید لنفاوی سلول‌ها کاهش می‌یابد. علاوه بر این، حرکت مایع از سمتی که تحت‌فشار است به سمت ناحیه‌ای که پشتیبانی نمی‌شود و تخلیه مایع در بافت‌ها افزایش می‌یابد. مقدار فشار اعمال شده توسط لباس‌های فشرده به بیمار، متأثر از ویژگی‌های لباس، تکنیک بافت، تنش، اندازه، شکل ناحیه اعمال شده و سطح فعالیت کاربر است. برای انتخاب یک دستکش یا جوراب فشاری مناسب، بهتر است از  پزشک متخصص خود کمک بگیرید.

لیزر درمانی (لیزر کم‌توان)

لیزر درمانی روشی نوآورانه برای کاهش عواقب لنف ادم است. هدف از درمان افزایش نفوذپذیری سیستم گردش خون است که یکی از وظایف آن اطمینان از خروج لنف است. لیزر درمانی با استفاده از دستگاه لیزر – دستگاه کوچکی شبیه به اتوسکوپ – انجام می‌شود. لیزر درمانی کاملاً بدون درد است، اندام را گرم نمی‌کند و می‌تواند نتایج موثری در تخریب فیبروز بافت زیر جلدی داشته باشد. هنگام درمان لنف ادم، لیزر درمانی می‌تواند تورم را کاهش دهد و ناراحتی و درد ناشی از عارضه را کاهش دهد.

لیزر درمانی برای لنف ادم به تنهایی و بدون نظارت پزشکی انجام نمی‌شود و در صورت وجود عفونت، سرطان فعال یا تعدادی از عوامل دیگر نمی‌توان آن را انجام داد. این نوع درمان فقط می‌تواند توسط پزشک شما تجویز شود و در ترکیب با سایر اشکال درمان لنف ادم موثر است.

ورزش مناسب

مهم‌ترین محرک گردش لنف پمپ عضلانی است و با ورزش مناسب می‌توانید گردش لنف را تسریع کرده و از تورم جلوگیری کنید. البته مهم‌ترین مسئله این است که ورزش صحیح باید توسط پزشک معالج شما انتخاب شود و شدت انجام حرکات ورزشی نیز بسیار مهم است.

آیا درمانی با دارو وجود دارد؟

مطالعات انجام شده در سرتاسر جهان به نتایج مثبتی مبنی بر موثر بودن این دارو در درمان ادم لنفاوی دست نیافته است. به همین دلیل مصرف دارو در دستورالعمل‌های درمانی توصیه نمی‌شود. در هر صورت بدون مشورت با پزشک هیچ تغییری در درمان ایجاد نکنید!

جراحی

تکنیک‌های مختلفی برای جراحی لنف ادم وجود دارد که تنها در صورت پاسخ‌دهی مناسب برای بیمار انجام می‌شود. به‌عنوان‌مثال جراحی  پیوند و بای پس  در بیمارانی که لنف ادم اولیه دارند بسیار موثر تر از بیمارانی هست که لنف ادم ثانویه دارند. یعنی بعد از شیمی درمانی ممکن است اثربخشی بالایی نداشته باشد.

رویه چارلز

روش چارلز تکنیکی است که قادر به درمان ادم لنفاوی در مرحله  پیشرفته است، جایی که تکنیک‌های میکرو جراحی نمی‌تواند اثربخش باشند به سراغ این روش می‌رویم. بافت آسیب‌دیده برداشته می‌شود و جراح شما بخشی از آن را به عنوان پیوند پوست برای ترمیم ناحیه استفاده می‌کند.

آرم پامپ یا دستگاه IPC فشارنده متناوب

دستگاه‌های فشرده‌سازی متناوب پنوماتیک (IPC) آستین‌های بادی هستند که از لخته‌شدن خون جلوگیری می‌کنند. این پمپ‌های فشاری پنوماتیک فشار روشن و خاموش را برای حفظ حرکت مایع در عروق لنفاوی و رگ‌های شما فراهم می‌کنند تا در بازوها، پاها و سایر قسمت‌های بدن شما تجمع نکند. این دستگاه‌ها با اتصال پمپ به یک غلاف که اطراف مناطق آسیب‌دیده شما را می‌پوشاند، کار می‌کنند.

چگونه از خود در برابر لنف ادم محافظت کنیم؟

پیش‌بینی پیشرفت لنف ادم از قبل غیرممکن است. با این حال، اطلاع‌رسانی به بیمار قبل از جراحی در مورد خطر ادم لنفاوی مفید است.

• از هیچ تورمی غافل نشوید، فوراً با پزشک معالج خود مشورت کنید.
• دست خود را تمیز نگه دارید، از پوست مراقبت کنید.
• بعد از شنا و در طول روز به پوست خود مرطوب کننده بزنید. مرطوب کننده نباید حاوی الکل، عطر، روغن معدنی، تالک، لانولین باشد.
• مانیکور نکنید.
• از حرکات تکراری مانند مالش، کشیدن، هل‌دادن با دست خودداری کنید.
• اگر پوست شما دارای نیش، خراش یا نیش حشره است، آن را با صابون بشویید و تمیز و محافظت شده نگه دارید. از کرم ضدباکتری استفاده کنید. در صورت وجود زخم باز، آن را تمیز و ببندید. پس از استفاده سرد برای سوختگی‌های جزئی، با آب و صابون بشویید و محافظت کنید.
• در مورد عفونت، مراقب علائمی مانند قرمزی، تورم، گرمی، حساسیت و تب باشید و فوراً به پزشک مراجعه کنید.
• هنگام برداشتن موهای زیر بغل و پاها، از دستگاه اصلاح تیغ برقی (نه کرم موبر، موم یا تیغ وژیلت و…) استفاده کنید.
• از دست خود در برابر آفتاب‌سوختگی محافظت کنید. از کرم ضدآفتاب استفاده کنید و از قرارگرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید خودداری کنید.
• کرم‌هایی استفاده ‌کنید که آرایشی نیستند. مواد نامناسب موجود در کر آرایشی می‌تواند باعث ایجاد آلرژی و ایجاد زخم شود.
• از هر چیزی که پوست شما را تحریک می‌کند اجتناب کنید.
• همیشه هنگام دست‌زدن به ظروف و تابه‌های داغ که از فر بیرون می‌آیند از دستکش‌های محافظ استفاده کنید. مراقب آب جوش و بخار خروجی مواد غذایی باشید.
• قبل از ورود به حمام حتماً دمای آب جاری را با دست دیگر چک کنید و از آب خیلی داغ استفاده نکنید.
• از مالش‌دادن اندام در حمام خودداری کنید.
• در تابستان از مکان‌های بسیار گرم مانند سونا، چشمه‌های آب گرم یا بیرون رفتن در گرمای شدید خودداری کنید.
• سعی کنید از هر نوع گرمایی دوری کنید.
• هنگام کار در خانه و باغ از دستکش استفاده کنید.
• هنگام خیاطی محافظ انگشتان را روی انگشتان خود قرار دهید.
• از بازوی خطرناک واکسینه نشوید، فشار خون خود را اندازه نگیرید، خون اهدا نکنید.
• از پوشیدن لباس‌های تنگ، دستکش و جواهرات خودداری کنید.
• از حمل کیف و پرونده با دست خطرناک خود خودداری کنید.
• لباس زیر با بند پهن که به شانه‌های شما فشار وارد نمی‌کند، بپوشید.
• دست خود را برای مدت طولانی در موقعیت خاصی نگیرید. حرکاتی مانند نگه‌داشتن بازو در بند باعث محدودیت و تورم بازو می‌شود.

کلام آخر

اگر متوجه شدید که بازو یا پای آسیب‌دیده‌تان متورم‌تر است یا اگر فکر می‌کنید عفونت دارید، با پزشک  تماس بگیرید. به خصوص اگر تحت درمان سرطان بوده‌اید و در حال حاضر مشکلاتی چون ورم و درد را در ناحیه زیر بغل، پا و بازو احساس می‌کنید، بهتر است هرچه زودتر به پزشک معالجه کنید. درمان لنف ادم دارای ابعاد بسیار مهمی است که در صورت انتخاب یک پزشک ماهر، می‌توانید در مدت کوتاهی به خوبی آن را کنترل کنید و دیگر مجبور نیستید با علائم ناشی از آن کنار آمده و یا دست به جراحی بزنید درحالی‌که در بسیاری از موارد یک درمان جایگزین مثل فیزیوتراپی اصولی و مانور تخصصی می‌تواند بهترین نتیجه را حاصل کند.

اگر تا قبل امروز از مشکلات ناشی از لنف ادم رنج می‌برید و درمان مناسبی دریافت نکرده‌اید، می‌توانید با مراجعه به دکتر سمانه قهرمان‌پوری، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، بهترین درمان در این زمینه با استفاده از بروز ترین متدهای درمانی در کلاس جهانی را دریافت کرده و نتایج آن را در زمان کوتاهی مشاهده فرمایید.