پرتو درمانی یکی از مراحل اصلی برای درمان سرطان است و مراقبت‌های بعد از آن، به بیمار این امکان را می‌دهد تا عوارض جانبی کوتاه مدت و بلند مدت پرتو درمانی را به خوبی تحمل و مدیریت نماید و یک زندگی طبیعی داشته باشد. بیمار مبتلا به سرطان، با کمک یک متخصص طب فیزیکی قادر است که عوارض جانبی ناشی از پرتو درمانی را برطرف نماید.

در پرتو درمانی از پرتوهای پرقدرت برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. بیمار مبتلا به سرطان، بعد از پرتودرمانی ممکن است با عوارض جانبی آن مواجه شوند و مدیریت این عوارض نیاز به رسیدگی و مراقبت مداوم دارد که به آن، مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی گفته می‌شود و در مسیر درمان سرطان، نقش بسیار مهمی دارند.

مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی، شامل مراقبت‌های پزشکی و حمایت از بیمار است.  تجویز داروهایی برای کنترل عوارض جانبی مانند درد، حالت تهوع و خستگی است و همچنین بیمار برای بررسی پیشرفت بهبودی و درمان سریع بیماری باید تحت معاینات منظم قرار بگیرد.

مراقبت‌های لازم بلافاصله بعد از جلسه رادیوتراپی

در طول دوره درمان رادیوتراپی، متخصص پرتو درمانی معمولا هفته‌ای یک بار، چگونگی عملکرد پرتو درمانی را بررسی می‌نماید؛ و اگر لازم باشد برنامه درمانی بیمار را تغییر می‌دهد.

عوارض جانبی پرتو درمانی ممکن است بلافاصله بعد از انجام آن بروز کند و مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی به کنترل این عوارض کمک می‌نماید. نوع این عوارض، به ناحیه انجام پرتودرمانی و شدت درمان بستگی دارد؛ بعضی از این عوارض جانبی رایج عبارتند از:

• تحریک و یا سوزش پوستی
• احساس خستگی
• حالت تهوع
• استفراغ و اسهال

بعد از پرتو درمانی، استراحت کردن و مراقبت از خود بسیار مهم است. برای این کار می‌توانید را‌های زیر را امتحان کنید:

به بیمار توصیه می‌شود که از کرم‌های مرطوب کننده برای تسکین سوزش پوست استفاده کند و خود را در معرض نور خورشید قرار ندهد.

همچنین به بیمار توصیه می‌شود که غذاهای سالم بخورد، آب و مایعات زیادی بنوشد و استراحت نماید تا احساس خستگی و عوارض دیگر کاهش یابد؛ البته بیمار در نوع غذاهایی که می‌خورد محدودیتی ندارد و در صورتی‌ که مشکلات گوارشی برایش پیش نیاید، هر چیزی که دوست دارد می‌تواند بخورد.

بیمار، بعد از پرتو درمانی، بهتر است با کودکان و زنان باردار ارتباط نزدیک نداشته باشد و حدود ۱ تا ۲ متر از دیگران فاصله بگیرد.

اگر احساس خستگی داشتید بهتر است که کارهای روزمره را برای مدتی متوقف کنید، اما اگر احساس کردید حالتان خوب است می‌توانید کارهای روزمره خود را انجام دهید.

بیماران، بعد از دوره پرتو درمانی، کاملا تحت نظر قرار می‌گیرند تا هر گونه عارضه جانبی این درمان را به سرعت شناسایی و درمان کنند.

بعد از پرتو درمانی، چند ساعت در بیمارستان می‌مانید و سپس مرخص می‌شوید؛ با این وجود، زمانی که در خانه هستید نیز باید مراقبت‌ها را انجام دهید.

نکات مراقبتی بعد از پرتو درمانی

به احتمال زیاد، انجام پرتودرمانی، بر روی برنامه زندگی شما و خانواده‌تان تأثیر می‌گذارد. بسیار مهم است که در طول دوره پرتو درمانی از خود مراقبت نمایید. ممکن است که تعدادی عوارض جانبی عمومی پرتو درمانی را همراه با عوارض خاص آن ناحیه از بدن که تحت پرتودرمانی قرار گرفته است را داشته باشید. در زیر نکاتی ذکر می‌شود که می‌تواند به شما کمک کند تا در دوره پرتودرمانی حال بهتری داشته باشید.

مصرف داروها

بعد از پرتودرمانی، برای کنترل و کاهش عوارض جانبی درمان، برای بیمار داروهایی تجویز می‌شود. نوع این داروها، به مشکلات فردی بیمار و محل و نوع پرتو درمانی که انجام شده است بستگی دارد.

داروهای مسکن، یکی از متداول‌ترین داروهایی است که بعد از پرتودرمانی تجویز می‌شود. زیرا بیماران، در محل تابش این پرتوها درد و یا ناراحتی احساس می‌کنند و مسکن‌ها می‌توانند به کاهش این درد‌ و ناراحتی کمک کنند.

دارو‌های ضد التهابی، یکی دیگر از داروهایی است که برای بیمار تجویز می‌شود. آن‌ها، تورم و التهاب را در محل تابش، کاهش می‌دهند و در کنترل تحریک پوستی یا عوارض جانبی دیگر مفید هستند.

همچنین برای بیماران داروهای ضد حالت تهوع و استفراغ تجویز می‌شود که عوارض جانبی بسیار رایج پرتودرمانی هستند. داروهای ضد تهوع، این حالت را کاهش داده و روند بهبودی را آسان‌تر می‌کنند.

بسیار مهم است که بیماران مبتلا به سرطان، همه داروهای خود را مصرف نمایند؛ زیرا بعضی از این داروها برای درمان سرطان هستند و بعضی دیگر عوارض جانبی درمان‌ها را برطرف می‌نمایند.

مقابله با خستگی

ممکن است که احساس خستگی، حتی بعد از پایان درمان بیمار نیز ادامه پیدا کند. بهتر است که بیشتر استراحت کنید، در طول روز چرت‌های کوتاه بزنید و شب‌ها زودتر به رخت خواب بروید و سعی کنید خواب کافی داشته باشید. اگر بتوانید در طول روز کمی فعالیت کنید، در هنگام شب بهتر به خواب می‌روید. فقط کارهایی که خیلی مهم است را انجام دهید و اگر نیاز به کمک داشتید، از دیگران کمک بگیرید. در طول روز حتما زمانی را برای استراحت خود در نظر بگیرید.

خیلی از بیماران، بعد از این که درمانشان به پایان رسید، احساس آسودگی می‌کنند، اما ممکن است که احساسات بیمار تحت تاثیر قرار بگیرد. قبل از قرار ملاقات با متخصص سرطان، ممکن است که احساس اضطراب و ترس داشته باشید، یا شاید بخواهید زودتر به روال عادی زندگی خود بازگردید، اما خستگی و اضطراب مداوم مانع شما شود. این یک امر طبیعی است؛ به خودتان زمان بدهید تا بدن شما دوباره متعادل شود؛ زمان بهبودی در هر فرد متفاوت است.

یکی از روش‌های موثر مقابله با خستگی ناشی از سرطان و رادیوتراپی، فیزیوتراپی و انجام ورزش‌های سبک است. ورزش کردن علاوه بر تقویت روحیه‌تان، به شما کمک خواهد کرد تا با عوارض ناخوشایند رادیوتراپی راحت تر کنار بیایید. فراموش نکنید که ورزش و نرمش بایستی حتما تحت نظر متخصص طب فیزیکی انجام شود در غیر این صورت ممکن است به شما و فرآیند درمانتان آسیب بزند.

مراقبت‌های پوستی

 رادیوتراپی ممکن است باعث زخم شدن پوست شما شود، رنگ آن را تغییر دهد (ممکن است قرمز، روشن تر یا تیره تر از رنگ پوست خود شما شود)، یا پوست خشک شده و خارش داشته باشد. گاهی پوست بیمار تاول می‌زند و کنده می‌شود.

این عارضه، معمولا ۱ تا ۲ هفته بعد از شروع درمان رادیوتراپی رخ می‌دهد.

اگر هرگونه تغییر و یا احساس دردی در پوست خود داشتید به تیم پزشکی درمان خود اطلاع دهید.

نکات زیر را برای مراقبت از پوست خود در طول رادیوتراپی رعایت کنید:

• پوست خود را هر روز با صابون معمولی بشویید.
• پوست خود را آرام خشک کنید و آن را مالش ندهید.
• هر روز از کرم‌های مرطوب کننده معمولی استفاده کنید.
• می‌توانید عطر بزنید، مگر اینکه باعث تحریک پوست شما شود.
• ناحیه تحت درمان پرتو درمانی را اصلاح نکنید و از لیزر، موم و یا کرم‌های موبر استفاده ننمایید.
• در ناحیه تحت درمان، کیسه آب گرم و کیسه یخ نگذارید.
• لباس‌های گشاد نخی و یا ابریشمی بپوشید و ناحیه پرتودرمانی شده را با کمربند، کراوات و نوارهای تنگ نبندید.
• برای محافظت از پوست خود از نور خورشید، از ضد آفتاب‌هایی با فاکتور بالا (SPF ۵۰ یا بالاتر) استفاده کنید.
• اگر عادت به شنا کردن دارید، می‌توانید شنا کنید؛ اما اگر پوست شما تاول دارد و یا پوسته پوسته شده است، فورا بعد از شنا، دوش بگیرید.
• اگر پوست شما ترک خورد و یا زخم شد، چیزی بر روی آن نمالید و به پزشک مراجعه کنید.

عوارض پوستی پرتودرمانی، معمولاً بعد از ۲ تا ۴ هفته پس از اتمام درمان، برطرف می‌شوند، اما گاهی ممکن است رنگ پوست شما کمی تیره‌تر و یا روشن‌تر از قبل باقی بماند.

فیزیوتراپی

شما می‌توایند فیزیوتراپی خود را بعد از اولین جلسه پرتو درمانی خود آغاز نمایید. در صورتی که از نظر جسمی و روحی آمادگی لازم را دارید شروع کردن جلسات فیزیوتراپی نزد متخصص طب فیزیکی می‌توانید به توانبخشی سریعتر شما کمک کند.

فیزیوتراپی، به بیماران در کنترل عوارض جانبی، بهبود عملکرد و بازیابی کیفیت زندگی در طول درمان سرطان و بعد از آن کمک می‌کند.

فیزیوتراپی در موارد زیر کمک می‌کند:

• کاهش درد و بهبود دامنه حرکتی
• بالا رفتن قدرت، تعادل و استقامت بدن و کم کردن احساس خستگی.
• آموزش تمریناتی برای بهبود وضعیت بدن و آموزش حرکاتی برای بهبود عملکرد اندام‌ها.

از آنجایی که رادیوتراپی به طور موضعی بر محل سرطان تاثیر می‌گذارد، نرمش‌ها و ورزش‌های توانبخشی برای هر سرطان متفاوت است و برای همین منظور برنامه ی درمانی با توجه به نوع سرطان و شرایط هر فرد تعیین میشود.

رفع مشکلات گوارشی

پرتو درمانی ممکن است باعث عوارض زیر شود:

• تهوع و استفراغ
• اسهال
• درد در داخل دهان
• کاهش اشتها و کاهش وزن
• مشکل در بلعیدن

در ادامه روش‌های درمان هر یک از این مشکلات را بررسی خواهیم کرد.

رفع حالت تهوع و استفراغ

استفراغ کردن بطور مکرر خطرناک است زیرا می‌تواند باعث کم آبی بدن شود.

برای کاهش حالت تهوع یا استفراغ کردن، نکات زیر را رعایت کنید:

• غذاهایی را که دوست دارید و می‌دانید که برایتان خوب است بخورید. اگر حالت تهوع داشتید، غذایی را که دوست دارید نخورید.
• وعده‌های غذایی و میان وعده‌ها را حذف نکنید. اگر معده خالی باشد، حالت تهوع شدید‌تر می‌شود.
• آب و مایعات را آرام آرام بنوشید و در طول روز مایعات زیادی بنوشید. نوشیدن مایعات خنک و رقیق برای شما بیشتر قابل تحمل است.
• خوراکی‌‌های ساده‌ای مانند نان تست خشک و بیسکویت بخورید.
• بگذارید غذا در دمای اتاق خنک شود بعد آن را بخورید تا بو و طعم آن شما را تحریک نکند.
• از خوردن غذاهای چرب، سرخ شده، تند و یا خیلی شیرین خودداری کنید.
• غذاهای پرکالری که خوردن آنها آسان است مانند( پودینگ، بستنی، شربت، ماست و میلک شیک) را به مقدار کم و چند بار در روز مصرف کنید.
• برای افزایش کالری غذاها، از کره، روغن، شربت، سس و شیر استفاده کنید.

مصرف داروهای ضد تهوع و استفراغ، حتما لازم است، اما می‌توان از درمان‌های غیر دارویی نیز کمک گرفت. این درمان‌ها با کمک یک درمانگر متخصص و از طریق ذهن و بدن شما انجام می‌شود.

این درمان‌های غیردارویی به تنهایی برای رفع حالت تهوع خفیف مفید است و بیشتر برای پیشگیری از تهوع و استفراغ بکار برده می‌شوند. برای بیمارانی که روش‌های درمان سرطان، برای آن‌ها حالت تهوع و استفراغ ایجاد کرده‌ است، این درمان‌های غیر دارویی را می‌توان همراه با داروهای ضد تهوع و استفراغ مورد استفاده قرار داد. برای جلوگیری از حالت تهوع و استفراغ، استراحت کنید و خود را به کاری مشغول نمایید تا حواستان پرت شود.

درمان با روش بیوفیدبک برای آرامش دادن به بیماران مفید است. در بیوفیدبک، بیمار می‌تواند بر اعمال و واکنش‌های فیزیکی بدن که به طور خودکار انجام می‌گردد، کنترل آگاهانه داشته باشد. با استفاده از این روش، بیمار کنترل واکنش‌های فیزیکی خاصی از بدن، مانند تهوع و استفراغ را یاد می‌گیرد. متخصص طب فیزیکی می‌تواند در این امر کمک کند.

رفع اسهال

رعایت توصیه‌های زیر، در کنترل اسهال مزمن به شما کمک می‌کند:

• برای جلوگیری از کم آبی بدن، حداقل سه لیوان مایع در روز بنوشید. این مایعات را به تدریج در طول روز بنوشید و خیلی داغ و یا سرد نباشند. از نوشیدن مقدار زیادی نوشیدنی در یک زمان خودداری کنید و نوشیدنی‌های شیرین مانند آبمیوه و نوشابه مصرف نکنید.
• برای اینکه به دستگاه گوارش شما فشار نیاید، وعده‌های غذایی کوچک و به دفعات زیاد مصرف کنید.
• مقدار زیادی غذاهای فیبردار مصرف کنید و یا محصولات فیردار محلول را در رژیم غذایی خود قرار دهید. در صورت امکان، در زمان شروع پرتودرمانی، یک مکمل فیبردار مصرف کنید.
• خوردن غذاهای خشک و نمکی مانند بیسکویت نمکی و یا نان تست خشک می‌تواند کمک کند
• از غذاهایی که دیر هضم می‌شوند مانند ذرت بو داده، نخود، ذرت، سبزیجات خام و سبزیجات نفاخ مانند کلم و آلیوم خودداری کنید.
• از مصرف غذاها و آدامس‌های بدون قند و آب نبات‌های ساخته شده با الکل‌های قندی مانند سوربیتول، مانیتول و زایلیتول خودداری کنید. مصرف الکل‌های قندی، باعث بدتر شدن اسهال می‌شوند. همچنین باید از مصرف تنباکو (سیگار، پیپ یا تنباکوی جویدنی) که باعث تشدید اسهال می‌شوند، خودداری کنید.
• از مصرف غذاهای چرب، و سرخ شده خودداری کنید

رفع و درمان زخم‌های دهانی

یکی از عوارض پرتو درمانی، درد در دهان است که به آن موکوزیت دهان می‌گویند و باعث التهاب، درد و مشکل در بلعیدن می‌گردد.

رعایت بهداشت دهان و دندان، در کنترل دهان درد بعد از پرتو درمانی بسیار مهم است. بیمار باید دندان‌ها و زبان خود را با یک مسواک نرم و خمیر دندان دارای فلوراید، به آرامی و دو بار در روز تمیز کند. شستن دهان با محلول آب نمک و دهانشویه‌های توصیه‌ شده توسط پزشک، به جلوگیری از عفونت و کاهش درد دهان کمک می‌کند.

همچنین بیمار باید غذاهای تند، اسیدی و سفت را که باعث تحریک و درد دهان می‌شود را از رژیم غذایی خود حذف کند. جایگزین کردن غذاهای نرم و ملایم که راحت‌تر بلعیده‌ می‌شوند، مانند ماست، بلغور جو دوسر و پوره سیب زمینی، ممکن است کمتر باعث تحریک دهان شوند.

مصرف داروهای مسکن نیز برای تسکین درد دهان مفید است. اگر درد دهان بیمار شدید باشد، ممکن است علاوه بر شستشوی دهان، پزشک داروی مسکن هم تجویز نماید.

رفع بی‌اشتهایی

برای رفع بی‌اشتهایی این نکات را رعایت کنید:

• به جای وعده‌های غذایی بزرگ در طول روز چند وعده غذایی کوچک بخورید.
• هر روزی که اشتها دارید، بیشتر غذا بخورید.
• به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید تا بدانید چه غذاهایی را در طول درمان باید مصرف کنید.
• اگر میل ندارید که غذای جامد بخورید، در نوشیدنی‌های مورد علاقه خود، شیر خشک، ماست، تخم مرغ و یا عسل بریزید تا مقوی شود.
• بدون دستور پزشک‌، مکمل‌های غذایی یا دارو مصرف نکنید، زیرا ممکن است بر روند درمان تأثیر بگذارند.
• بوی غذاها در هنگام آشپزی کردن ممکن است اشتهای شما را از بین ببرد. بهتر است شخص دیگری برای شما غذا بپزد و یا می‌توانید غذاهایی که قبلا” پخته‌اید را کمی گرم کنید.
• فعالیت بدنی سبک مانند پیاده روی داشته باشید فعالیت بدنی، اشتهای شما را افزایش می‌دهد.

رفع مشکلات بلع

بیمارانی که پرتودرمانی را در ناحیه قفسه سینه، گردن و قسمت بالایی کمر انجام می‌دهند، ممکن است دچار التهاب مری شوند.

نکات مفید برای مدیریت مشکلات بلع:

• غذا را در مخلوط کن بریزید و پوره کنید و یا غذا را به تکه‌های کوچک تقسیم کنید و بخورید.
• غذاها را با، سس، آبگوشت یا شیر مرطوب کنید تا بلعیدن آن آسان شود.
• بین لقمه‌های غذا، کم کم آب یا مایعات بنوشید.
• غذاهای نرم راحت تر بلعیده می‌شوند. ژلاتین، ماست، پودینگ، پاستا، سبزیجات پخته شده، میوه‌های کنسرو شده، تخم مرغ نرم، سس سیب، غلات پخته شده، پنیر دلمه، بستنی و شربت برای بلعیدن راحت‌تر هستند.
• بلعیدن غذاهایی که یخ زده نباشند اما خنک باشند برای گلوی تحریک شده آرامش بخش هستند.
• صبر کنید تا غذاهای داغ، در دمای اتاق خنک شوند.
• باید از مصرف غذاهای سفت و خشک مانند آجیل، کراکر، غلات خشک و میوه‌ها و سبزیجات خام که گلو و مری را تحریک می‌نمایند، خودداری کنید.
• خوراکی‌های اسیدی مانند پرتقال، گریپ فروت، لیمو، لیموترش و گوجه فرنگی، باعث افزایش درد، در گلو و مری می‌شوند.
• از خوردن غذاهای تند پرهیز کنید.
• الکل و تنباکو مصرف نکنید

رژیم غذایی بعد از رادیوتراپی

مصرف مقدار زیادی سبزیجات و میوه در رژیم غذایی، برای ما به معنای یک تغذیه سالم است.

برای مبارزه با سرطان، باید خوب غذا بخوریم، یعنی از انواع غذاها برای دریافت مواد مغذی مورد نیاز بدن استفاده نماییم. این مواد مغذی شامل پروتئین‌ها، چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها، آب، ویتامین‌ها و مواد معدنی است.

پروتئین

بدن ما از پروتئین‌ها، برای رشد، ترمیم بافت‌ها و سلامت سیستم ایمنی بدن استفاده می‌کند. اگر بدن، پروتئین کافی دریافت نکند، ممکن است برای بدست‌ آوردن سوخت مورد نیاز خود، ماهیچه‌ها را تجزیه کند. این امر، باعث می‌شود که بهبودی بیشتر طول بکشد و مقاومت بدن را در برابر عفونت کاهش می‌دهد. افراد مبتلا به سرطان، بیش از حد معمول به پروتئین نیاز دارند. زیرا بدن بعد از جراحی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی، به پروتئین بیشتری برای بهبود بافت‌ها و مبارزه با عفونت نیاز دارد.

غذاهای غنی از پروتئین عبارتند از ماهی، مرغ، گوشت قرمز بدون چربی، تخم مرغ، محصولات لبنی کم چرب، آجیل و کره دانه‌ها، لوبیا خشک، نخود و عدس و سویا

چربی‌ها

چربی‌ها در تغذیه انسان بسیار مهم هستند. بدن انسان از چربی‌ها و مواد روغنی، انرژی تولید می‌نماید. بدن با تجزیه چربی‌ها، برای ذخیره انرژی، محافظت از بافت‌های بدن و انتقال انواع ویتامین‌ها از طریق خون استفاده می‌کند.

بعضی از چربی‌ها از انواع دیگر آن‌ها برای بدن انسان مفیدتر هستند. برای سلامت قلب و سطح کلسترول خون، چربی‌های تک غیر اشباع مانند روغن زیتون،کانولا و بادام زمینی و روغن‌های چند تایی غیر اشباع مانند آفتابگردان، ذرت و دانه کتان و غذاهای دریایی، بهتر از چربی‌های ترانس و اشباع شده است.

کربوهیدرات

کربوهیدرات‌ها منبع اصلی انرژی بدن هستند. کربوهیدرات‌ها برای فعالیت بدنی و عملکرد اندام‌ها، سوخت مورد نیاز را فراهم می‌کنند. بهترین منابع کربوهیدرات‌ها، شامل میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل، همچنین ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز، فیبر و مواد مغذی گیاهی هستند.

آب

مصرف آب و مایعات برای سلامتی بدن انسان حیاتی است. همه سلول‌ها برای حیات و کارکرد خود به آب نیاز دارند. اگر مایعات کافی مصرف نکنید و یا اگر مایعات بدن را به دلیل استفراغ یا اسهال از دست بدهید، ممکن است دچار کم آبی بدن شوید.

ویتامین‌ها و مواد معدنی

بدن، برای عملکرد صحیح و استفاده از انرژی غذاها، به ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز دارد. بیشتر ویتامین‌ها و مواد معدنی، به طور طبیعی در غذاها وجود دارند، اما به عنوان قرص و مکمل‌های مایع نیز در دسترس هستند.

اگر یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید و کالری و پروتئین کافی را دریافت کنید، معمولاً ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن را دریافت خواهید کرد. اما اگر مبتلا به سرطان بوده و تحت درمان‌های سرطان باشید، رعایت یک رژیم غذایی متعادل ممکن است به دلیل وجود عوارض جانبی درمان‌ها سخت باشد. در این صورت، پزشک برای شما مکمل‌های روزانه ویتانین‌ها و مواد معدنی را تجویز می‌کند.

گیاهان

صدها سال است که از خواص گیاهان برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌گردد که البته نتایج آن‌ها متفاوت است. امروزه بسیاری از محصولات دارویی مانند قرص‌ها، داروهای مایع، چای و پمادها از عصاره گیاهان تولید می‌شود. بسیاری از این محصولات بی ضرر هستند، اما بعضی دیگر عوارض جانبی مضری ایجاد می‌کنند. مصرف بعضی از گیاهان ممکن است در درمان سرطان و بهبودی پس از جراحی اختلال ایجاد کنند. اگر می‌خواهید از محصولات گیاهی استفاده کنید ابتدا با پزشک خود مشورت نمایید.

کنترل لنف ادم

لنف ادم یک عارضه جانبی رایج بعد از پرتودرمانی است و هنگامی که غدد لنفاوی در طول درمان آسیب دیده یا برداشته شوند، رخ می‌دهد. عارضه لنف ادم، باعث تورم در بازوها یا پاها می‌شود و ناراحت کننده بوده و تحرک بیمار را محدود می‌کند. بیماران بعد از پرتو درمانی برای کنترل ادم لنفاوی و جلوگیری از عوارض آن، به مراقبت‌های بعدی تخصصی نیاز دارند.که به این منظور باید به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه نمایند.

یکی از مهمترین مراقبت‌های لنف ادم بعد از پرتودرمانی، عمل فشرده سازی است. این کار با پوشیدن لباس‌های کشی یا بانداژ برای کاهش تورم و کمک به تخلیه لنفاوی انجام می‌گردد. لباس‌های کشی برای اعمال فشار به ناحیه آسیب دیده ساخته شده‌اند و به کاهش تجمع مایعات و بهبود گردش خون کمک می‌کنند. اگر عارضه ادم لنفاوی شدید باشد، ممکن است لازم باشد این لباس‌ها را برای مدت طولانی بپوشید.

تخلیه لنفاوی دستی (MLD)، که یک تکنیک ماساژ تخصصی است که می‌تواند به تحریک گردش خون لنفاوی و کاهش تورم کمک کند، برای بیماران با این عارضه مفید است. MLD باید توسط یک درمانگر متخصص انجام شود و ممکن است به عنوان بخشی از یک برنامه جامع درمان لنف ادم توصیه شود.

علاوه بر فشرده سازی و MLD، برای بیماران ورزش یا فیزیوتراپی نیز تجویز می‌شود تا به بهبود تحرک و جلوگیری از عوارض جانبی درمان کمک نماید. این تمرینات برای تقویت ناحیه آسیب دیده و افزایش انعطاف پذیری و دامنه حرکتی اندام‌ها طراحی می‌شوند.

روش‌ درمانی فشرده سازی متناوب پنوماتیک (IPC) برای رفع لنف ادم مفید است که پس از پرتودرمانی استفاده می‌شود. در درمان IPC، از دستگاهی که به ناحیه آسیب ‌دیده فشار وارد می‌کند استفاده می‌شود تا به کاهش تورم و تخلیه لنفاوی اوموته پوست کمک نماید. این درمان را می‌توان در کلینیک و یا در خانه با راهنمایی یک متخصص طب فیزیکی انجام داد.

مراقبت از موها

یکی از عوارض جانبی پرتو درمانی، ریزش مو در اثر پرتودرمانی است که بستگی به دوز و محل پرتو دارد و ممکن است موقت و یا دائم باشد. بعد از پرتودرمانی، بیماران برای کنترل ریزش مو و افزایش رشد مجدد موها، نیاز به مراقبت‌های بعدی تخصصی دارند.

یکی از مهمترین روش‌های کنترل ریزش مو در اثر پرتو درمانی، مراقبت از پوست سر است. بیماران باید برای جلوگیری از عفونت و تحریک، پوست سر را تمیز و خشک نگه دارند. بیمار باید پوست سر را با شامپوی معمولی شسته و از محصولات پوستی استفاده نکند، سپس پوست سر خود را آرام خشک کند. پوشیدن کلاه و یا پوشش دیگری برای سر نیز مفید است و از پوست سر در برابر آفتاب و دمای سرد محافظت می‌کند.

بیماران می‌توانند از مشاوره تغذیه برای تقویت رشد موی سر سود ببرند. رعایت یک رژیم غذایی متعادل که پر از پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی است می‌تواند به رشد مو کمک کند و خطر ریزش مو را به حداقل برساند.

بیمارانی که دچار ریزش شدید مو شده‌اند می‌توانند از کلاه گیس استفاده بکنند. یک متخصص کلاه گیس می‌تواند به بیمار در انتخاب کلاه گیس هم رنگ و هم مدل موهای طبیعی خودش کمک کند و دستورالعمل‌هایی را برای نحوه مراقبت از کلاه گیس به بیمار بدهد.

رفع ناتوانی‌های جنسی

پرتودرمانی ممکن است که عوارض جانبی ایجاد کند که بر عملکرد جنسی بیمار تأثیر بگذارد. باید تا چند روز بعد از پرتو درمانی از روابط جنسی اجتناب کرد.

همچنین، پرتو درمانی ممکن است باعث خشکی واژن در زنان و یا اختلال نعوظ در مردان گردد. بیماران می‌توانند از روان کننده‌ها یا سایر پماد‌های موضعی برای کاهش ناراحتی و بهبود عملکرد جنسی استفاده کنند. برای مردان، داروهای خوراکی یا درمان‌های دیگر ممکن است برای بهبود عملکرد نعوظ توصیه شود.

بیماران می‌توانند با اصلاح فعالیت‌های جنسی و یا وضعیت خود، ناراحتی را کاهش دهند و از آسیب جلوگیری نمایند. بهتر است بیماران، نگرانی‌ها و یا سؤالات خود را در مورد عملکرد جنسی را با پزشک خود در میان بگذارند، و راهنمایی‌هایی را در مورد فعالیت جنسی بی‌خطر و مناسب بعد از پرتودرمانی دریافت کنند.

نتیجه گیری

بعد از اتمام دوره پرتودرمانی، بیماران دچار عوارض جانبی می‌شوند و نیاز به مراقبت‌های بعدی خاص خواهند داشت. حضور در جلسات معاینه بعدی با متخصص پرتودرمانی برای نظارت بر هرگونه اثرات پرتودرمانی و اطمینان از اینکه سرطان به طور موثر درمان شده است، بسیار مهم است. همچنین، رعایت یک سبک زندگی سالم از جمله رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و اجتناب از مصرف دخانیات و الکل برای بیماران بسیار مهم است.

اگر نگرانی یا سوالی در مورد مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی دارید، می‌توانید با ما تماس بگیرید و ما شما راهنمایی می‌کنیم.

سوالات متداول

آیا می‌توانیم بعد از پرتودرمانی در کنار کسی بخوابیم؟

پرتوها، از ناحیه تحت درمان خیلی دور نمی‌شوند؛ بنابراین، بودن در کنار افراد دیگر بی خطر است. با این وجود، بهتر است احتیاط کنید و برای مدتی از تماس نزدیک با کودکان و زنان باردار خودداری کنید.

آیا مصرف مکمل‌ها در طول پرتودرمانی اشکالی ندارد؟

پزشک و درمانگر خود را در جریان مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید قرار دهید. در طول پرتودرمانی باید از مصرف مکمل‌های آنتی اکسیدانی خودداری کنید زیرا ممکن است مانع از بین رفتن سلول‌های سرطانی شوند.

آیا می‌توان بعد از پرتودرمانی قهوه نوشید؟

به دلیل اینکه کافئین و الکل باعث کم‌آبی بدن می‌شوند و می‌توانند باعث تحریک پذیری روده و مثانه شوند، توصیه می‌شود از نوشیدن آن‌ها خودداری کنید.

آیا می‌توانم بعد از پرتودرمانی سفر کنم؟

این به نوع درمان شخص شما بستگی دارد، اما پزشک ممکن است به شما توصیه کند که تا ۴ هفته پس از اتمام شیمی درمانی و پرتو درمانی صبر کنید تا بهبودی حاصل شود و بعد سفر کنید.

در طول پرتو درمانی از چه غذاهایی باید اجتناب کرد؟

غذاهایی که در طول پرتودرمانی باید از مصرف آنها اجتناب کرد یا آنها را کاهش داد عبارتند از:

• غذاهای فرآوری شده با سدیم و یا پر از نمک
• قندهای تصفیه شده
• چربی‌های غیر اشباع
• مصرف زیاد الکل

استفاده از چه ویتامین یا مواد معدنی پس از پرتودرمانی بی خطر است؟

کلسیم، ویتامین D و ویتامین B12 آنتی اکسیدان نیستند؛ به همین دلیل، مصرف این ویتامین‌ها و مواد معدنی در طول پرتودرمانی خطری ندارد.

آیا می‌توانم بعد از رادیوتراپی شیر بنوشم؟

شیر در رساندن مواد رادیواکتیو به خوبی عمل می‌کند، مانند سزیم-۱۳۴ و سزیم-۱۳۷.