امروزه رادیوتراپی به منظور درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در رادیوتراپی یا پرتو درمانی از اشعه ایکس با انرژی بالا به منظور نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این روش برای درمان چندین نوع سرطان‌ مورد استفاده قرار می‌گیرد. پرتو درمانی را می‌توان همراه با سایر روش‌های درمانی برای سرطان مانند شیمی درمانی و یا جراحی مورد استفاده قرار داد. این روش در اکثر مواقع شامل چندین دوره درمانی مختلف می‌شود.

این روش معمولاً عوارض جانبی زیادی را به دنبال دارد، به همین دلیل قبل از آن باید با پزشک خود در این رابطه صحبت کنید تا اطلاعات مهم و کامل را در مورد فرآیند رادیوتراپی به شما بدهد. در صورتی که با عوارض این روش درمانی آشنا شوید می‌توانید راههای مقابله با آن را نیز فرا بگیرید. به عنوان مثال فیزیوتراپی و ورزش در کاهش این عوارض بسیار کمک کننده هستند. در این مقاله شما را با پرتو درمانی و راه‌های مقابله با عوارض آن بیشتر آشنا خواهیم کرد.

رادیوتراپی چیست؟

رادیوتراپی با همان پرتودرمانی نوعی روش است که به منظور درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش از پرتوهایی متمرکز به منظور کشتن سلول‌های سرطانی و آسیب رساندن به آنها استفاده می‌شود تا نتوانند به راحتی رشد و گسترش پیدا کنند. در رادیوتراپی می‌توان از پرتو‌های مختلفی نظیر اشعه ایکس، پرتو گاما یا پرتوهای پروتون استفاده کرد.

رادیوتراپی نوعی درمان موضعی برای سرطان به حساب آمده و فقط ناحیه تحت تأثیر سرطان را مورد هدف قرار می‌دهد. در این روش تیم پزشکی، روند درمانی شما را به منظور کاهش آسیب به سلول‌ها و اندام‌های سالم اطراف سرطان برنامه ریزی می‌کنند.

انواع رادیوتراپی

رادیوتراپی در دو روش مختلف انجام می‌شود:

• پرتودرمانی از خارج بدن و توسط دستگاه رادیوتراپی انجام می‌شود.

• رادیوتراپی داخلی که در این روش یک ماده رادیواکتیو در داخل بدن قرار می‌گیرد. گاهی اوقات به آن براکی تراپی یا رادیوایزوتوپ درمانی گفته می‌شود.

نحوه انجام رادیوتراپی به نوع سرطان و محلی که در بدن قرار دارد وابسته است. به طور کلی برخی از سرطان‌ها را می‌توان با رادیوتراپی خارجی و داخلی درمان کرد. در واقع نوع پرتودرمانی که ممکن است برای شما انجام شود وابسته به عوامل زیر است:

• نوع سرطان
• اندازه تومور
• محل تومور در بدن
• تومور تا چه حد به بافت طبیعی حساس به تابش نزدیک است.
• سلامت عمومی بدن و سابقه پزشکی
• آیا به سرطان دیگری مبتلا هستید یا خیر
• سن و سایر موارد پزشکی

کاربردهای رادیوتراپی چیست؟

به طور کلی پرتو درمانی در مراحل اولیه درمان سرطان یا در زمان شروع متاستاز استفاده ‌می‌شود. این روش را می‌توان برای بسیاری از سرطان‌ها نظیر سرطان سینه، روده، رحم، پوست و سرطان پروستات انجام داد. همچنین رادیوتراپی در کاهش خطر عود سرطان در هنگام موارد خاصی نظیر زایمان و یا قبل و بعد از جراحی بسیار موثر است. در برخی از سرطان‌ها نظیر پروستات، سر و گردن، مثانه، ریه، دهانه رحم و پوست رادیوتراپی را می‌توان همراه با درمان دارویی انجام داد و یا به عنوان درمان اصلی مورد استفاده قرار داد و از این طریق خطرات ناشی از جراحی و برداشتن بافت کاهش می‌یابد.

برای برخی از سرطان‌های پیشرفته که امکان درمان وجود ندارد، پرتودرمانی به منظور کاهش درد و سایر مشکلات ناشی از سرطان نظیر خونریزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از این روش برای موارد زیر می‌توان استفاده کرد:

• برای درمان کامل سرطان (رادیوتراپی درمانی)
• افزایش تاثیرگذاری روش‌های درمانی دیگر. مثلاً می‌توان پرتو درمانی را با شیمی درمانی ترکیب کرد و یا آن را قبل از جراحی مورد استفاده قرار داد. (رادیوتراپی نئوادجوانت)
• کاهش احتمال عود سرطان پس از جراحی (رادیوتراپی ادجوانت)
• کاهش درد در صورت عدم امکان درمان سرطان (رادیوتراپی تسکین دهنده)

به طور کلی رادیوتراپی از جمله موثرترین روش درمانی پس از جراحی در نظر گرفته می‌شود، اما میزان تاثیر این روش در افراد مختلف متفاوت است.

آمادگی لازم قبل از انجام پرتودرمانی یا رادیوتراپی

قبل از شروع روند درمانی، این روش باید به طور دقیق توسط تیم پزشکی شما بررسی شود. این بررسی به منظور اطمینان یافتن از آن است که روش رادیوتراپی دقیقاً بر روی نقطه سرطانی انجام گرفته و احتمال آسیب به بافت اطراف کاهش یابد.

تیم پزشکی به طور کامل روند درمانی را به شما توضیح داده و از شما می‌خواهد تا فرم رضایت نامه را امضا کنید.

نکاتی که قبل از انجام پرتودرمانی باید از آن اطلاع داشته باشید عبارت است از:

• از باردار شدن در حین درمان بپرهیزید:‌ پرتودرمانی به جنین در حال رشد آسیب وارد می‌کند. اگر در مورد بچه دار شدن در آینده سؤالاتی دارید قبل از شروع درمان حتماً با پزشک خود صحبت کنید.
• اگر ضربان ساز یا دستگا‌ه قلبی دارید حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.
• مراقبت از پوست: اگر نگران واکنش پوست خود و حساسیت هستید، حتماً ناحیه تحت درمان را بیشتر تحت مراقبت قرار دهید. نحوه مراقبت از پوست بستگی به نوع درمان شما دارد.
• سی تی اسکن: با استفاده از سی تی اسکن می‌توان عکس از زوایای مختلف گرفت و تصویری سه بعدی بدن ایجاد کرد. این کار می‌تواند نقطه دقیق پرتودرمانی را برای شما مشخص کند. قبل از شروع اسکن باید لباس مخصوص بیمارستان را بر تن کنید.
• MRI و PET اسکن: در اسکن MRI از آهنربا به منظور ارائه تصویری دقیق از ناحیه تحت درمان استفاده می‌شود. اسکن PET از گلوکز رادیواکتیو با دوز پایین به منظور بررسی میزان فعالیت سلول‌ها در بخش‌های مختلف بدن استفاده می‌شود.
• کمک گرفتن برای انجام کارها در منزل و داشتن همراه در جلسات رادیوتراپی: خستگی و ضعف از جمله عوارض جانبی است که پس از پرتودرمانی ایجاد می‌شود به همین دلیل قبل از شروع درمان در خصوص کارهای روزمره خود برنامه ریزی کنید و از کسی بخواهید تا به شما کمک کند.
• سیگار نکشید.
• با کارفرما و یا مدیر خود در این رابطه صحبت کنید.

آشنایی با لوازم تثبیت کننده حالت بدن

برخی اوقات شما نیاز به دستگاه‌های تثبیت‌کننده خواهید داشت. این دستگاه‌ها به شما کمک می‌کنند تا در هنگام انجام پرتودرمانی ثابت بمانید. این وسایل شامل:

• نوار چسب
• اسفنج فومی
• محافظ سر
• قالب مخصوص
• ابزار مخصوص گچ‌ گیری

برای پرتودرمانی سر و گردن، احتمالاً از ماسک ترموپلاستیک یا مشبک استفاده می‌شود. ماسک مشبک همچون قالب بر روی صورت شما قرار گرفته و بر روی سطحی ثابت می‌شود و به آرامی سر شما را در جای خود نگه می‌دارد. از پزشک خود بپرسید که ماسک شما چگونه ساخته می‌شود.

مراحل و نحوه انجام رادیوتراپی

سرطان باعث می‌شود که سلول‌های سالم تغییر شکل داده و خارج از کنترل رشد کنند. به طور کلی سلول‌های طبیعی بدن طی یک چرخه رشد می‌کنند، تقسیم شده و تکثیر می‌شوند. سلول‌های سرطانی این فرآیند را سریعتر از سلول‌های طبیعی طی می‌کنند. پرتو درمانی باعث می‌شود که DNA این سلول‌ها آسیب دیده، در نتیجه رشد سلول‌ها متوقف شده و از بین می‌روند.

پرتو درمانی برخلاف سایر روش‌های درمانی نظیر شیمی‌ درمانی نوعی درمان موضعی است. به این معنی که تنها بخشی از بدن که درگیر سرطان شده است تحت درمان قرار می‌گیرد. بعضی از بافت‌های سالم که در کنار سلول‌های سرطانی قرار دارند ممکن است در طول درمان آسیب ببینند، اما پس از پایان درمان بهبود می‌یابند.

به طور کلی نحوه انجام رادیوتراپی یا پرتو درمانی وابسته به نوع سرطان و محل آن در بدن است. برخی از سرطان‌ها را می‌توان توسط رادیوتراپی خارجی و داخلی درمان کرد.

حتی اگر فردی گرفتار بیماری شبیه به نوع سرطان شما باشد، روش رادیوتراپی آن ممکن است متفاوت باشد.

نحوه انجام پرتودرمانی یا رادیوتراپی بیرونی

هر جلسه حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد. تشعشع در هنگام ورود به بدن آسیب نرسانده و نمی‌سوزاند. شما ممکن است که در طول درمان صدای وزوز بشنوید و یا بویی از دستگاه به مشام برسد.

معمولاً برای این درمان نیاز است که ۵ بار در هفته این جلسات درمانی انجام شود. این روزها طبق برنامه شما مشخص شده بین ۳ تا ۹ هفته ادامه می‌یابد.

این روش رادیوتراپی تنها تومور را مورد هدف قرار می‌دهد. اما ممکن است که برخی از بافت‌های سالم اطراف تومور نیز تحت تاثیر قرار گیرند. به طور کلی بیشتر مردم هنگام درمان هیچ دردی را احساس نمی‌کنند و اثرات آن به آرامی و در طول زمان ایجاد می‌شود. پس از مدتی ناراحتی، تغییرات پوستی یا سایر عوارض جانبی ممکن است ایجاد شوند و این وابسته به منطقه تحت درمان است. استراحت ۲ روزه در روند درمانی به بدن این فرصت را می‌دهد تا آسیب ایجاد شده ترمیم شود. برخی از اثرات درمانی احتمال دارد تا پس از اتمام دوره درمان باقی بماند.

این روش درمانی معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود. در صورتی که حال خوبی ندارید یا به طور همزمان شیمی درمانی می‌کنید، ممکن است لازم باشد در بیمارستان بمانید.

مراحل پرتو درمانی و رادیوتراپی خارجی

ممکن است برای انجام رادیوتراپی داخلی مجبور شوید تا چند روز در بیمارستان بمانید.

رادیوتراپی داخلی براکی تراپی نیز نامیده می‌شود. در این روش مواد رادیواکتیو به صورت موقت و دائمی در محل تومور قرار می‌گیرند.

در این روش درمانی لازم است که شما به طور مکرر و در چند روز و چند هفته این کار را انجام دهید. حتی شاید نیاز به اقامت کوتاه مدت در بیمارستان داشته باشید. ممکن است برای جلوگیری از درد زمانی که منابع رادیواکتیو در بدن قرار می‌گیرند نیاز به بیهوشی داشته باشید. اکثر افراد در طول درمان ممکن است که احساس ناراحتی پیدا کنند و یا در اثر بیهوشی دچار ضعف یا حالت تهوع شوند.

در طی روند درمانی شما باید اقدامات احتیاطی را برای افرادی که در کنار شما قرار دارند انجام دهید تا در معرض پرتوهای رادیواکتیو قرار نگیرند. تیم درمانی این دستورالعمل‌ها را به شما ارائه خواهند داد. نیاز به چنین اقدامات احتیاطی زمانی پایان می‌یابد که:

• ایمپلنت دائمی خاصیت رادیواکتیویته خود را از دست بدهد.
• ایمپلنت موقت برداشته شود.

طول مدت درمان با رادیوتراپی

روند درمانی شما وابسته به عواملی متعددی خواهد بود، به عنوان مثال نوع سرطان، مرحله‌ای که در آن قرار دارید، میزان پاسخگویی به درمان، توانایی شما برای مقابله با آن و عوارض جانبی. اگر با عوارض جانبی شدید دست و پنجه نرم می‌کنید، ممکن است پزشک قبل از ادامه درمان، به بدن شما فرصت برای بهبودی بدهد.

پس از پایان درمان آزمایش یا اسکن انجام دهید تا ببینید سرطان چگونه به درمان پاسخ می‌دهد. با این وجود، ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد تا از مزایای کامل آن بهره مند شوید، زیرا مدتی طول می‌کشد تا رادیوتراپی به درمان پاسخ دهد.

مراقبت‌های بعد از رادیوتراپی

دستورالعمل‌های لازم که توسط تیم پزشکی ارائه می‌شوند را انجام دهید و همچنین این دستورات را در خانه نیز ادامه دهید:

• غذاهایی که راحت آماده می‌شوند را از قبل تهیه کنید.
• رژیم غذایی سالم و متعادل همراه با غذاهای پر پروتئین و کالری داشته باشید.
• مقدار زیادی آب و مایعات دیگر بنوشید. مگر اینکه پزشک دستور دیگری داده باشد.
• قبل از مصرف هر گونه ویتامین، گیاه یا مکمل، از پزشک خود در مورد مصرف آن سوال کنید.
• احتمال ریزش مو در ناحیه تحت درمان وجود دارد و حتی در برخی مواقع ممکن است موهای آن بخش مجدد رشد نکنند.
• در صورتی که دهان یا گلوی شما خشک یا دردناک شد، آب خنک بنوشید. قطعه‌های یخ نیز ممکن است به شما کمک کنند.
• این احتمال وجود دارد که زمان دریافت پرتوهای بیشتر احساس خستگی کنید و در آن صورت حتماً کمی در روند درمانی وقفه ایجاد کنید.
• ممکن است که پوست ناحیه تحت درمان شما آفتاب سوخته شده و یا خشک و حساس شود. ممکن است خارش، تورم، تاول یا پوسته پوسته شدن نیز در پوست شما ایجاد شود.
• پوست خود را خشک و تمیز نگه دارید، اما ناحیه تحت درمان را مالش ندهید همچنین از صابون نیز استفاده نکنید و تنها آن منطقه را با آب گرم بشویید.
• از پزشک خود بپرسید که باید از چه نوع لوسیون یا کرم استفاده کنید.
• وعده‌های غذایی کوچکتر همراه با میان وعده ممکن است حالت تهوع شما را کاهش دهد. در صورتی که در یک وعده بیش از حد غذا بخورید ممکن است که معده شما را دچار اشکال کند.
• غذاهای کم فیبر، نرم و ملایم بخورید.
• سعی کنید هر روز ورزش کنید. پیاده روی کوتاه می‌تواند خستگی و کسالت شما را کاهش داده و به خواب راحت شما در شب کمک کند.
• در صورت تجویز دارو توسط پزشک آن را طبق دستور مصرف کنید و از دوز صحیح و نحوه مصرف آن اطلاع کامل به دست آورید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

در صورت داشتن هر یک از این موارد، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:

• گلو درد
• ایجاد لکه سفید در دهان یا گلو
• تب ۳۸ درجه سانتیگراد یا بالاتر
• تهوع یا استفراغ که با دارو برطرف نمی‌شود.
• خونریزی و کبودی شدید
• دردی که با دارو بهبود نمی‌یابد.
• خون در مدفوع، یا مدفوع سیاه
• ناتوانی در نوشیدن یا خوردن به دلیل زخم‌های دهانی یا حالت تهوع
• سرفه یا گرفتگی صدا که برطرف نمی‌شود.
• تورم یا قرمز شدن دردناک پا

سعی کنید با پزشک خود به طور پیوسته در ارتباط باشید.

عوارض رادیوتراپی

عوارض جانبی رادیوتراپی به بخشی از بدن که تحت درمان قرار دارد وابسته است. این عوارض معمولاً پس از مدتی ایجاد شده و ممکن است در طول درمان یا روزها و هفته‌های پس از درمان ایجاد شوند. برخی اوقات عوارض جانبی پس از اتمام رادیوتراپی بدتر می‌شود. همچنین ممکن است این عوارض طولانی مدت باشند و حتی ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشند.

واکنش بدن شما به درمان قابل پیش‌بینی نیست و پزشک به شما این مورد را کامل توضیح خواهد داد. در صورتی که دچار عوارض جانبی شده‌اید حتماً به پزشک اطلاع دهید تا با راهنمایی و پشتیبانی‌های لازم  به شما کمک کند.

عوارض جانبی وابسته به موارد زیر است:

• ناحیه‌ای از بدن که تحت درمان قرار دارد. حتماً در رابطه با نوع سرطان خود اطلاعات کامل به دست آورید.
• نوع رادیوتراپی شما
• درمان‌های جانبی نظیر شیمی درمانی.

خستگی

این عارضه برای همه افراد یکسان نیست، اما معمولاً برای بسیاری از افراد اتفاق می‌افتد. عارضه خستگی ممکن است که هفته‌ها یا ماه‌ها پس از درمان ادامه داشته باشد و اگر مجبور باشید هر روز به بیمارستان بروید نیز بدتر می‌شود. درمان‌های دیگری نظیر جراحی یا شیمی درمانی نیز ممکن است خستگی شما را افزایش دهد.

مشکلات گوارشی حین رادیوتراپی (بی‌اشتهایی و تهوع)

طی درمان ممکن است تمایلی به خوردن نداشته باشید و یا حتی عادات غذایی شما تغییر کند. رژیم غذایی سالم و نوشیدن مایعات فراوان برای سلامت عمومی شما مفید است و به بدن شما کمک می‌کند تا درمان را راحت‌تر بپذیرد. در صورتی که نمی‌توانید به راحتی غذا بخورید، به پزشک خود اطلاع دهید.

رادیوتراپی ممکن است در برخی از نواحی بدن عوارض جانبی جدی ایجاد کند و خوردن و آشامیدن را برای شما سخت کند. این قضیه به خصوص برای نواحی سر، گردن یا روده بیشتر مشهود است. پزشک شما ممکن است پیشنهاد دهد که از لوله تغذیه استفاده کنید. این لوله معمولاً قبل از شروع درمان قرار داده می‌شود. البته فقط برای مدت کوتاهی به آن نیاز خواهید داشت.

در صورت مشکلات بیشتر به پزشک خود اطلاع دهید تا با ارائه مشاوره بتواند شما را بیشتر راهنمایی کند.

برخی از افراد به دلیل رادیوتراپی دچار تهوع یا استفراغ می شوند و اگر ناحیه تحت درمان نزدیک معده یا مغز باشد این احتمال بیشتر خواهد بود. معمولاً این عارضه را می‌توان تحت کنترل درآورد و پس از پایان درمان متوقف خواهد شد. برای جلوگیری از تهوع یا استفراغ  می‌توان از داروهای ضد استفراغ استفاده کرد.

مشکلات مربوط به پوست و مو

پرتو درمانی خارجی ممکن است موجب واکنش پوستی در ناحیه تحت درمان شده و معمولاً بعد از ۱۰ روز خود را نشان ‌دهد.

در ابتدا متوجه می‌شوید که پوست شما در ناحیه تحت درمان به رنگ قرمز یا تیره درآمده است. همچنین ممکن است احساس درد یا خارش به آن اضافه شود. برخی اوقات پوست بسیار درد می‌کند و ممکن است حتی تاول بزند و مایع از آن نشت کند. در صورت بروز این‌گونه عوارض پزشک شما ممکن است درمان را برای مدت کوتاهی متوقف کند تا این عارضه بهبود یابد.

واکنش‌های پوستی ممکن است طول بکشد تا بهبود یابند، اما معمولاً پس از ۴ هفته بهبود می‌یابند. ناحیه پوستی تحت درمان قرار گرفته ممکن است همیشه کمی از پوست اطراف متفاوت باشد.

پس از اتمام درمان، حداقل یک سال از پوست ناحیه تحت درمان در برابر نور شدید آفتاب محافظت کنید. زمانی که هرگونه واکنش پوستی ناپدید شد، از کرم ضد آفتاب با درصد بالای پوشش استفاده کنید. به منظور محافظت از ناحیه سر و گردن از لباس‌های پوشیده و کلاه لبه‌دار استفاده کنید. بهتر است تا حد امکان از آفتاب دوری کرده و از محصولات مراقبت از پوست خشک استفاده نکنید.

رادیوتراپی تنها موجب ریزش مو در ناحیه تحت درمان می‌شود. ممکن است که موهای شما در بخشی که پرتو از بدن خارج شده و یا وارد می‌شود، دچار ریزش شود. از پزشک خود بخواهید که محل ریزش دقیق مو را به شما نشان دهد.

۲ یا ۳ هفته پس از درمان ممکن است که موها شروع به ریزش کرده و معمولاً پس از پایان درمان دوباره رشد کنند. البته پس از درمان ممکن است که بافت یا رنگ متفاوتی نسبت به قبل داشته باشند. این قضیه وابسته به دوز پرتو دریافتی شما دارد و همچنین زمان رشد مو برای هرکس متفاوت خواهد بود.

کم خونی بعد از رادیوتراپی

برخی از روش‌های درمانی باعث می‌شوند که تعداد سلول‌های طبیعی خون تولید شده در مغز استخوان کاهش یابد. معمولاً روش‌های درمانی همراه با رادیوایزوتوپ موجب این قضیه می‌شود. برخی اوقات نیز،  کم خونی ممکن است به دلیل رادیوتراپی خارجی اتفاق بیفتد، به خصوص اگر این روش با شیمی درمانی همراه شود.

معمولاً سطح سلول‌های خونی شما بعد از درمان بهبود می‌یابند. در صورتی که سطح سلول خونی بسیار پایین بیاید، ممکن است که نیاز باشد این عارضه درمان شود.

پزشک شما قبل و بعد از درمان از شما آزمایش خون خواهد گرفت.

سایر عوارض

عوارض جانبی دیگر عبارت است از:

• لنف ادم
• سفت شدن شانه
• سندروم فیبروز
• مشکلات جنسی و باروری
• درد در سینه

احتمال دارد که دچار عوارض جانبی مختلفی شوید، بهترین راه برای کاهش آن حضور در جلسات توانبخشی است.

به طور کلی در اکثر اوقات عوارض پس از درمان از بین می‌روند. اما برخی از عوارض ممکن است باقی مانده و یا پیشرفت ‌کنند. به این موارد، عوارض طولانی مدت و دیررس گفته می‌شود. یکی از عوارض رادیوتراپی یا پرتودرمانی ایجاد سرطانی دیگر است که به دلیل درمان اصلی ایجاد می‌شود. احتمال بروز این عارضه کم است، اما بهتر است که در هنگام درمان در مورد این عارضه اطلاعات کامل به دست آورید.

کاهش عوارض و توانبخشی بعد از رادیوتراپی

در هنگام پرتو درمانی، اکثر اوقات بافت‌های شما دچار التهاب می‌شوند. این التهاب موضعی در نهایت موجب ایجاد اسکار شده و می‌تواند سفتی بافت و از دست دادن تحرک و انعطاف پذیری در ناحیه تحت درمان را به همراه بیاورد. به همین دلیل در هنگام درمان حتماً به متخصص توانبخشی سرطان مراجعه کنید.

در توانبخشی موارد زیر انجام می‌شود:

• التیام پوست و بافت‌های ظریف
• کاهش میزان اسکار
• به حداقل رساندن درد، تورم و التهاب
• بهبود دامنه حرکتی
• بهبود وضعیت
• بالا بردن میزان تحرک
• به حداکثر رساندن عملکرد بدن و انجام کارهایی مانند ورزش، سرگرمی و بهبود زندگی اجتماعی و شغلی

سندروم فیبروز و مشکلات حرکتی

اگرچه رادیوتراپی در اکثر اوقات روشی موثر برای از بین بردن سلول‌های سرطانی محسوب می‌شود، اما برخی اوقات می‌تواند رگ‌های خونی نزدیک به پوست، رباط‌، تاندون‌، ماهیچه‌، اعصاب، استخوان‌ها و ریه‌ها را دچار آسیب کرده و در نهایت منجر به وضعیتی به نام سندروم پرتوی حاد شود. عموماً این‌گونه عوارض ممکن است سال‌ها طول بکشد تا ظاهر شوند. همچنین آسیب ناشی از تشعشع ممکن است موجب ضعف و اختلال عملکرد عضلانی شده و در نهایت آسیب عصبی عضلانی را ایجاد کند.

توانبخشی می‌تواند برای تسکین درد و بهبود عملکرد و کیفیت زندگی بازماندگان سرطان بسیار کمک کننده باشد. توانبخشی با کمک آموزش‌های گسترده در حوزه پزشکی عصبی-عضلانی و اسکلتی عضلانی و همچنین در بهبود عملکرد تاکنون کمک‌های زیادی به بیماران سرطان کرده است. هدف اصلی توانبخشی در واقع بهبود عملکرد بدن آسیب دیده و افزایش فعالیت‌های روزانه است. این درمان مجموعه‌ای از موارد مختلف را در بر دارد که شامل آموزش، فیزیوتراپی، کاردرمانی، ارتز و همچنین دارو درمانی می‌باشد.

الکترومیوگرافی نیز به منظور شناسایی و بررسی تمایز نوروپاتی یا میوپاتی در بیماران لازم است.

انجام ورزش نیز برای افزایش دامنه حرکتی مفاصل و افزایش قدرت عضلانی باید انجام گیرد. در صورت آتروفی عضله می‌توان تمرین سینرژی عضلات را انجام داد که در آن ترمیم عضله، افزایش انعطاف پذیری و آماده سازی مجدد عضلات انجام می‌شود. ماهیچه‌های آسیب دیده اکثر اوقات به توانبخشی پاسخ می‌دهند. حتی اگر افزایش اندکی در استقامت عضلانی ایجاد شود بازهم عملکرد بیمار را بسیار بهبود می‌بخشد.

رفع خستگی مفرط ناشی از رادیوتراپی

خستگی در اثر سرطان یکی از شایع ترین عوارض جانبی مرتبط با این بیماری است و اغلب اوقات با خواب یا استراحت کافی نیز بهبود نمی‌یابد. با وجود اینکه اغلب بیماران سرطانی پس از اتمام درمان از وجود این عارضه خلاص می‌شوند، اما گزارش شده است که ۲۵ تا ۳۰ درصد بیماران بهبود یافته تا ۱۰ سال پس از درمان همچنان درگیر خستگی مفرط هستند.

درمان موثر برای این عارضه زیاد نیست و معمولاً دارویی برای آن تجویز نمی‌شود. با فعالیت بدنی و بهبود عملکرد اجتماعی، ذهنی و بدنی می‌توان تا حدی این عارضه را درمان کرد. با این وجود آزمایش بالینی اخیر با ۳۰۲ بیمار سرپایی سرطان سینه مشخص کرد که طب سوزنی می‌تواند تا حد بالایی خستگی مفرط ناشی از سرطان را بهبود دهد.

مشخص شده است که طب سوزنی الکتریکی نیز می‌تواند خستگی را در بیماران مبتلا به سرطان سینه به طور قابل توجهی بهبود بخشد. این نتیجه در بیماران مبتلا به سرطان ریه و بیماران سرطان سر و گردن که تحت شیمی درمانی قرار گرفتند نیز مشابه است.

درمان لنف ادم ناشی از رادیوتراپی

لنف ادم بازو پس از درمان سرطان سینه ممکن است کیفیت کلی زندگی و عملکرد روانی اجتماعی را به خطر بیاندازد. عوامل متعددی نظیر وسعت جراحی، درمان سیستمیک، شاخص توده بدن، سلولیت و پرتودرمانی با احتمال ایجاد لنف ادم مرتبط است. بیمارانی که برای سرطان سینه پرتودرمانی می‌شوند بیشتر در معرض خطر ابتلا به لنف ادم قرار دارند. انجام فیزیوتراپی می‌تواند موجب کاهش لنف ادم شود.

همچنین استفاده از عضلات سر، گردن و شانه ممکن است به کاهش تورم کمک کند. فیزیوتراپیست این تمرینات را با شما انجام خواهد داد. تمرینات نباید دردناک باشند، تنها ممکن است که در هنگام انجام احساس کشیدگی کنید که طبیعی خواهد بود. در صورت احساس درد انجام تمرینات را متوقف کنید و با پزشک خود تماس بگیرید.

بهتر است که روزی یک یا دو بار چند تمرین (بین ۵ تا  تمرین۱۰) را انجام دهید. تمرینات را به آرامی انجام دهید و برای آن عجله نکنید. شما می‌توانید بین تمرینات استراحت کنید. تمرین در مقابل آینه به شما کمک می‌کند تا شانه‌هایتان عقب و به حالت ریلکس نگه دارید.

بهترین زمان برای شروع توانبخشی

بهترین زمان برای شروع توانبخشی و فیزیوتراپی، مراحل اولیه رادیوتراپی است. این کار میزان التهاب موضعی را کاهش می‌دهد و هرچه التهاب با فیزیوتراپی کاهش یابد، فیبروز و ایجاد اسکار نیز کمتر و بهبود سریعتر خواهد بود.

حتی اگر مدتی از رادیوتراپی شما می‌گذرد باز هم فیزیوتراپی را از همان زمان شروع کنید. فیزیوتراپی در بهبود تحرک بافت، انعطاف پذیری، دامنه حرکت و قدرت بسیار کمک کننده است و موجب احیای اندام‌های آسیب دیده می‌شود.

سخن پایانی

روش مقابله رادیوتراپی یا پرتودرمانی با سلول‌های سرطان استفاده از اشعه‌های پرقدرتی است که علاوه بر نابودی سلول‌های سرطانی باعث نابودی سلول‌های سالم و آسیب به بخش‌های مختلف بدن می‌شود. دوران رادیوتراپی و شیمی درمانی، زمان‌های دشوار و دردناکی برای فرد مبتلا هستند و عوارض ناشی از این درمان‌ها نیز باعث اختلال در روحیه و روند بهبودی بیمار می‌شوند. ما در تلاشیم تا با ارائه روش‌های توانبخشی بعد از سرطان و رادیوتراپی، دشواری و سختی این روزها را برای شما و عزیزانتان کاهش دهیم. بنابراین خدماتی ارائه می‌دهیم که می‌توانید عوارض مختلف از جمله خستگی و بی‌حالی مفرط، خشکی عضلات و مفاصل، لنف ادم و دیگر مشکلات ناشی از رادیوتراپی را تا حد زیادی بهبود بخشد. برای پاسخ به سوالات خود و ارتباط با ما می‌توانید با شماره تلفن‌های ما در تماس باشید.

سوالات متداول

رادیوتراپی در چه مرحله‌ای از سرطان استفاده می‌شود؟

پرتو درمانی ممکن است در مراحل اولیه سرطان یا پس از شروع گسترش آن انجام گیرد و معمولاً برای موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

به منظور درمان کامل سرطان و همچنین تاثیرگذاری بیشتر درمان‌های دیگر. به عنوان مثال پرتودرمانی همراه با شیمی درمانی یا قبل از جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آیا پرتودرمانی مرا رادیواکتیو می‌کند؟

پرتودرمانی خارجی شما رادیواکتیو نمی‌کند، زیرا پرتو از بدن عبور می‌کند. اما پرتوهای ساطع شده از ایمپلنت رادیواکتیو براکی تراپی داخلی می‌تواند برای افراد دیگر خطرناک باشد. هر سوال و نگرانی دارید می‌توانید از تیم پزشکی بپرسید.

میزان موفقیت درمان رادیوتراپی چقدر است؟

رادیوتراپی با وجود اینکه دارای عوارض جانبی است، اما درمانی بسیار موثر برای سرطان به حساب می‌آید. از هر ۱۰ روش درمانی برای سرطان، ۴ مورد از آن شامل پرتودرمانی یا همان رادیوتراپی می‌شود.

البته رادیوتراپی سریعاً موجب کوچک شدن تومورهای سرطانی نمی‌شود و درمانی زمان‌بر است. تاثیر پرتودرمانی وابسته به نوع سرطان، سایر درمان‌ها نظیر شیمی درمانی یا جراحی و همچنین میزان پیشرفت تومور است.

آیا درمان رادیوتراپی درد دارد؟

روند درمان خودبه‌خود دردناک نیست، در طی این درمان چیزی برای دیدن یا احساس کردن وجود ندارد. روند درمانی شبیه به عکسبرداری با اشعه ایکس یا سی تی اسکن است. اما برخی از بیماران به دلیل اثر عوارض جانبی درمان ممکن است دچار درد و ناراحتی شوند که در این مورد تیم پزشکی با شما صحبت کرده و راهکار ارائه می‌دهند.

آیا می‌توانم یک جلسه درمان را از دست بدهم؟

در پرتودرمانی خارجی، دوره‌های درمانی معمولاً روزانه هستند و همچنین هیچ جلسه درمانی برای آخر هفته برنامه ریزی نمی‌شود. برای دستیابی به نتیجه مطلوب بهتر است که جلسات درمانی رادیوتراپی به تعویق نیفتند، مگر اینکه شرایط استثنایی وجود داشته باشد. برخی اوقات می‌توان برای دلایل پزشکی این درمان را به تعویق انداخت و پزشک مربوطه در رابطه با این موارد با شما صحبت خواهد کرد.

چه نوع لباسی باید برای رادیوتراپی بپوشم؟

شما می‌توانید لباسی بپوشید که در آن احساس راحتی داشته باشید، اما لباسی که ناحیه تحت درمان را می‌پوشاند باید درآورید.

آیا می توانم بیش از یک بار رادیوتراپی انجام دهم؟

به طور کلی، دوزهای بالای رادیوتراپی خیلی مناسب نیست و ایمنی در درمان را از بین می‌برد. به طور کلی پرتودرمانی برای درمان قسمت‌های مختلف بدن استفاده می‌شود. البته، شرایط خاصی وجود دارد که رادیوتراپی را می‌توان در همان ناحیه به طور ایمن انجام داد.

آیا هنگام درمان باید دارو و یا ویتامین‌ها را مصرف کنم؟

معمولاً داروهای تجویزی در طی رادیوتراپی ادامه می‌یابند. افراد مبتلا به سرطان معمولاً مکمل و ویتامین بدون نسخه را مصرف می‌کنند. اما بهتر است که داروهای مصرفی را با پزشک خود در میان بگذارید، زیرا ممکن است لازم باشد که یک یا چند مورد از این داروها در طول دوره رادیوتراپی مصرف نشود. به عنوان مثال آنتی اکسیدان‌ها اثربخشی تابش را بر روی سلول‌های سرطانی کاهش دهند.

آیا می‌توانم بعد از رادیوتراپی شنا کنم؟

معمولاً پس از کاهش واکنش پوستی، می توانید شنا کنید. البته اگر در فضای باز شنا می‌کنید حتماً از کرم ضد آفتاب استفاده کنید.