به جمع شدن مایع شفاف داخل بدن سروما می‌گویند. سروما عموماً پس از جراحی ایجاد می‌شود. سروما غالباً خطرناک نیست، اما ممکن است با درد و ناراحتی همراه باشد. سروما عموماً بعد از جراحی ماستکتومی و زیربغل تشکیل می‌شود.

سروما در هر کدام از اندام‌ها، بافت‌ها یا حفره‌های بدن ممکن است ایجاد شود. مایع بعد از جراحی وارد محل جراحی می‌شود، به‌خصوص اگر موضع جراحی یک حفره باشد. این مایع بخشی از فرایند التیام‌ بخشی طبیعی بدن است؛ این فرایند به دلیل نیاز بافت‌های بدن به ترمیم شدن پس از جراحی شروع می‌شود.

در این مقاله به بررسی علائم بروز سروما، روش های درمان و پیشگیری از این عارضه خواهیم پرداخت. به طور معمول، سروما به عنوان یک عارضه متداول و ساده پس از جراحی شناخته می‌شود و نه یک مشکل پیچیده و خطرناک.

سروما چیست؟

مایع سروزی مایعی شفاف به رنگ زرد کم‌ رنگ است که حاوی پروتئین است، اما چرک یا سلول‌های خونی در آن وجود ندارد. ممکن است مایع سروزی در موضع جراحی جمع شود و در نتیجه سروما ایجاد شود. بدن معمولاً سروما را ظرف چند هفته بازجذب می‌کند، اما گاهی اوقات تخلیه با یک سوزن باریک ضرورت می‌یابد.

وقتی بافت آسیب می‌بیند، آسیبی که ممکن است پیامد جراحی نیز باشد، بدن با التهاب به این آسیب‌ دیدگی واکنش نشان می‌دهد. التهاب علت اصلی جمع شدن مایع و تشکیل سروماست.

بسیاری از بیماران پس از جراحی با دستگاهی مانند درن درمان می‌شوند، درن یا لوله تخلیه مایع اضافی را در دوران بهبود یافتن زخم از بدن خارج می‌کند. گاهی سروما پس از کشیدن درن ایجاد می‌شود. سروما معمولاً ۷ تا ۱۰ روز بعد از جراحی تشکیل می‌شود. سروما گاهی علی‌ رغم استفاده نکردن از درن ایجاد می‌شود.

سروما عموماً بعد از جراحی‌های سرطان پستان، مانند عمل‌های زیر تشکیل می‌شود:

• ماستکتومی
• لامپکتومی
• برداشتن غده لنفاوی

همچنین سروما یکی از عوارض احتمالی عمل‌های زیر نیز به شمار می‌آید.

• ابدومینوپلاستی یا جراحی زیبایی شکم
• لیپوساکشن
• جراحی و ترمیم فتق

علائم سروما بعد از عمل جراحی سرطان پستان یا ماستکتومی

بروز علائم زیر علامت این است که باید تخلیه سروما انجام شود:

• سفت شدن پوست سروما: این عارضه روند التیام را دچار مشکل می‌کند.
• درد یا ناراحتی
• محدود شدن حرکت شانه
• سرخ و داغ شدن پوست روی سروما: این علائم می‌تواند نشان‌ دهنده عفونت باشد.

در صورت بروز علائم فوق به پزشک مراجعه کنید.

چنانچه با علائم زیر رو به‌ رو شدید، حتماً با پزشک معالج‌تان تماس بگیرید:

• نشانه‌های لنف ادم: ورم کردن و سنگین شدن دست و بازو
• درد ناشی از سروما
• ترشحات نوک پستان، چروک خوردن و جمع شدن پوست، ورم یا درد پستان
• محدودیت مداوم دامنه حرکتی
• درد یا خشکی شانه

علت بروز سروما بعد از جراحی سرطان پستان

دلایل دقیق ایجاد سروما مشخص نیست. در هر حال سروما در میان بیمارانی که برای درمان سرطان پستان تحت جراحی‌هایی مانند ماستکتومی یا لامپکتومی قرار گرفته‌اند، شایع‌تر است.

عمل‌های زیر نیز می‌تواند علت تشکیل سروما باشد:

• عمل کوچک کردن سینه
• پروتز سینه
• نمونه‌ برداری از پستان
• جراحی‌های پلاستیک یا زیبایی مانند ابدومینوپلاستی و لیپوساکشن
• جراحی پلاستیک ترمیمی
• جراحی فتق

تشکیل سروما واکنش بدن به فضای مرده درون بافتی است که قبل از جراحی به چیزی متصل بوده است.

جراحان انتظار دارند سروما بعد از عمل‌های جراحی یا در محل زخم و باز شدن پوست ایجاد شود.

عامل‌های متعددی از قبیل موارد زیر احتمال تشکیل سروما را افزایش می‌دهد:

• سن
• اندازه پستان
• وجود و تعداد گره‌های سرطانی زیربغل
• جراحی نمونه‌برداری قبلی
• مصرف داروهای هپارین یا تاموکسیفن
• شاخص توده بدنی

تشخیص سروما بعد از جراحی سرطان پستان

سرومای کوچک غالباً به مرور زمان از بین می‌رود، اما سرومای مزمن ممکن است دردسر ساز شود. اگر سروما به راحتی از روی پوست حس نشود، ابعادش را می‌توان با سونوگرافی یا سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای) یا حتی ماموگرافی تعیین کرد.

درمان سروما بعد از جراحی سرطان سینه

مایع موجود در سروماهای ماندگار یا بزرگ با سوزن هیپودرمیک در عمل آسپیراسیون تخلیه می‌شود. اما ممکن است مایع دوباره جمع شود. تکرار عمل آسپیراسیون خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد.

پزشک محرکی را برای رفع مشکل سرومای مزمن درون حفره‌ای تزریق می‌کند که پس از برداشتن بافت تشکیل شده است. این عمل که به آن اسکلروتراپی گفته می‌شود، با هدف تسهیل ترمیم از طریق بستن فضای خالی انجام می‌شود. سرومای راجعه یا عودکننده به جای‌گذاری لوله تخلیه نیاز دارد، تخلیه از طریق جراحی نیز انجام می‌شود، البته جراحی کمتر متداول است.

دیگر روش‌های درمان سروما پیشگیری‌ کننده‌اند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• درن‌های مکنده که میزان مایع در حال تخلیه را کاهش می‌دهد.
• بی‌حرکت نگه داشتن موقت
• پوشیدن گن فشرده‌ کننده
• داروهای استروئیدی

تکنیک‌های مختلفی در عمل ماستکتومی یا برداشتن غدد لنفاوی برای کاهش فضای خالی یا مرده‌ای به کار برده می‌شود که در اثر برداشتن بافت ایجاد می‌شود. تصور می‌شود این تکنیک‌ها احتمال ایجاد سروما را کاهش می‌دهد.

گاهی اوقات از داروهای استروئیدی برای کاهش واکنش التهابی به جراحی‌هایی استفاده می‌شود که تصور می‌شود ممکن است باعث ایجاد سروما شوند. پژوهش منتشر شده در نشریه جهانی آنکولوژی جراحی (World Journal of Surgical Oncology) ثابت می‌کند که تزریق استروئید در زخم جراحی پس از ترمیم پستان یا یک روز پس از ماستکتومی همراه با بیوپسی غده لنفاوی نگهبان، خطر ایجاد سروما را کاهش می‌دهد؛ اما دریافت استروئید قبل از ماستکتومی یا پس از ماستکتومی همراه با برداشتن غدد لنفاوی زیربغل، تغییر معناداری را در احتمال تشکیل سروما ایجاد نکرد. همچنین مصرف استروئید خطر عفونت باکتریایی سروما را افزایش می‌دهد.

مراقبت‌های خانگی

گرم کردن ناحیه سروما به سریع‌تر التیام یافتنش کمک می‌کند. می‌توانید پد گرمایی یا کمپرس گرم را هر چند ساعت یک بار به مدت ۱۵ دقیقه روی موضع بگذارید. گرم کردن سروما به تخلیه مایع کمک می‌کند و موجب احساس راحتی بیشتر در ناحیه زخم جراحی می‌شود.

بیماران باید مراقب باشند که حرارت بیش از حد نباشد و کمپرس مدتی طولانی روی موضع باقی نماند. حرارت بیش از حد باعث جمع شدن مایع بیشتر در سروما می‌شود. با توجه به این که سروما در کدام بخش بدن است، بالا نگه داشتن موضع به تخلیه بیشتر مایع کمک می‌کند.

عوارض درمان نکردن سروما بعد از جراحی سرطان سینه

عوارض احتمالی درمان نکردن سروما به شرح زیر است:

• سروما ورم می‌کند و مایعی از موضع جراحی ترشح می‌کند.
• اگر مایع فضای خالی را دوباره پر کند، سروما عود می‌کند. عود سروما معمول نیست، اما اگر عود کند آسپیراسیون باید تکرار شود تا مشکل برطرف شود. تکرار آسپیراسیون در بعضی موارد احتمال عود سروما را افزایش می‌دهد.
• گاهی سروما عفونت می‌کند، البته عفونت سروما عارضه نسبتاً نادری است. عفونت با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. شیوع عفونت در میان بیمارانی که جراحی سرطان پستان انجام می‌دهند، ۳ تا ۱۵ درصد برآورد می‌شود.
• سروما آبسه ایجاد می‌کند یا به عارضه مرگباری به نام سپسیس یا مسمومیت خون تبدیل می‌شود.
• بعضی سروماها کلسیفیه می‌شوند یا کپسول یا سطح خارجی فیبروزی را ایجاد می‌کنند. در این صورت سروما باید با انجام عمل جراحی خارج شود.

پیشگیری از بروز سروما بعد از جراحی پستان

معمولاً باند محکمی پس از جراحی دور موضع درمان بسته می‌شود. پانسمان به تمیز و عاری از باکتری نگه داشتن موضع جراحی کمک می‌کند. همچنین پانسمان از کشیده شدن جلوگیری می‌کند و مقدار جمع شدن مایع را کاهش می‌دهد.

بعد از ماستکتومی، لامپکتومی یا حتی جراحی کوچک کردن سینه از بیمار خواسته می‌شود که سینه‌ بند محکمی ببندد تا به موضع جراحی فشار بیاورد. این فشار خطر نشت مایع را کاهش می‌دهد و شتاب بیشتری به روند درمان می‌بخشد.

به بیماران توصیه می‌شود که حداقل تا دو هفته بعد از جراحی گن فشرده‌ کننده بپوشند و موضع را با ملایمت ماساژ بدهند تا مایع خارج شود.

تمیز نگه داشتن زخم برای دور نگه داشتن باکتری‌ها و میکروب‌های دیگر ضروری است. پیشگیری از عفونت موضع جراحی روش مهم دیگری برای جلوگیری از تشکیل سروماست.

جمع شدن مقدار کمی مایع بعد از جراحی شایع است و لزوماً به معنای تشکیل سروما نیست.

اگر درن کوچکی در محل زخم جراحی گذاشته شود و پس از توقف تخلیه مایع کشیده شود، احتمال تشکیل سروما کمتر می‌شود. با این‌ حال همچنان احتمال ایجاد سروما بعد از کشیدن درن وجود دارد.

پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که با بخیه دوختن فضای مرده به پیشگیری از ایجاد سروما بعد از جراحی کمک می‌کند.

به‌ علاوه استفاده از لوله‌های تخلیه و گن‌های فشرده‌ کننده پس از جراحی‌های بزرگ‌تر احتمال تشکیل سروما را کمتر می‌کند.

سخن نهایی

سروما غالباً یکی از عوارض قابل‌ مدیریت جراحی است. تشکیل سروما یکی از عوارض جانبی جراحی پستان یا زیربغل است و خود یک بیماری محسوب نمی‌شود. با این‌ حال سروما بهبود بیمار را به تأخیر می‌اندازد و به علائم ناخوشایندی دامن می‌زند.

بسیاری از بیماران به درمان نیاز ندارند. سروما گاهی بدتر می‌شود و بر روند التیام و طرح درمان اثر می‌گذارد. در این صورت باید با پزشک درباره علائم‌تان صحبت کنید تا در صورت لزوم درمان مناسب انجام شود.

پرسش‌های پرتکرار

چه مدت طول می‌کشد تا سروما از بین برود؟

اکثر سروماها سه تا چهار هفته پس از جراحی از بین می‌رود. اگر سروما دردناک بود، با پزشک تماس بگیرید.

سروما دردناک است؟

بله، سروما غالباً بافت پیرامونی را می‌کشد. پایانه‌های عصبی سیگنال‌های درد را به مغز ارسال می‌کنند. کشیده شدن پایانه‌های عصبی موجب می‌شود مغز این حس را به درد تعبیر کند.

نرخ شیوع سروما بعد از جراحی پستان چقدر است؟

نرخ شیوع سروما پس از جراحی سینه بین ۲/۵ تا ۵۱ درصد است.

سروما چه اثری بر روند ترمیم بعد از جراحی می‌گذارد؟

حتی سرومایی که به درمان نیاز ندارد، می‌تواند بر التیام زخم‌های جراحی اثر بگذارد. سروما عوارض زیر را به بیماران مبتلا به سرطان پستان تحمیل می‌کند:

• طولانی‌تر شدن دوران نقاهت
• ناراحتی
• به تأخیر انداختن پرتودرمانی

چون سروما اثر مستقیمی بر سلامتی دارد و ضرب‌آهنگ و زمان‌ بندی درمان باقی‌ مانده را مختل می‌کند، تجربه‌ها و علائم خود را با پزشک معالج‌تان در میان بگذارید.

اگر سروما درمان نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر سرومای بزرگ برای مدتی طولانی درمان نشود، پوشش بافتی نازکی به نام کپسول فیبروزی دور توده ایجاد می‌شود. کپسول تخلیه کامل سروما را سخت‌تر می‌کند، در نتیجه مایع به طور مداوم و به سرعت جمع می‌شود.

ماساژ برای درمان سروما مفید است؟

ماساژ مفید است، اما فراموش نکنید که قبل از شروع ماساژ درمانی با پزشک مشورت کنید.

چطور می‌توان سروما را بدون تخلیه کردن از بین برد؟

پنج روش زیر درمان‌هایی طبیعی برای درمان سروما هستند:

1. گرم کردن: کمپرس گرم یا پد حرارتی را روی سرما بگذارید. حرارت به تخلیه مایع کمک می‌کند و تنش یا ناراحتی ناحیه سروما را کاهش می‌دهد.
2. عضو درگیر را بالا بگذارید و فعالیت‌تان را محدود کنید.
3. موضع را تمیز نگه دارید.
4. مراقب درن‌ها یا لوله‌های تخلیه باشید.
5. گن فشرده‌ کننده بپوشید.

چه عمل‌های جراحی سرطان دیگری باعث ایجاد سروما می‌شوند؟

تیروئیدکتومی به جراحی غده تیروئید گفته می‌شود که پس از ابتلا به سرطان تیروئید انجام می‌شود. تیروئیدکتومی نیز ممکن است باعث تشکیل سروما شود. درصد شیوع سروما پس از جراحی متعارف تیروئید متغیر است و ۱/۳ تا ۷ درصد گزارش‌ شده است.