امروزه کنترل استرس، اضطراب و بهبود عملکرد ذهنی و جسمی به یکی از اولویت‌های مهم زندگی تبدیل شده است. بیوفیدبک یکی از روش‌های نوین در مدیریت تنش‌های ذهنی، مشکلات خواب، سردردهای میگرنی، اختلالات اضطرابی و حتی تقویت عملکرد مغز و بدن است. این تکنیک با استفاده از تجهیزات پیشرفته فعالیت‌های فیزیولوژیک بدن مانند ضربان قلب، تنفس و فشار عضلانی را اندازه‌گیری کرده و به بیمار کمک می‌کند تا بتواند آن‌ها را درمان کند. دکتر سمانه قهرمان پوری با سال‌ها تجربه و تخصص در حوزه بیوفیدبک و روان‌درمانی خدمات حرفه‌ای و شخصی‌سازی‌شده‌ای را ارائه می‌دهند. با استفاده از راهکارهای علمی و تجهیزات مدرن ایشان بیماران می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان نتایج پایداری را در کاهش استرس و کنترل دردهای جسمانی خود مشاهده کنند.

بیوفیدبک چیست؟

بیوفیدبک (Biofeedback) یک روش غیرتهاجمی است که به افراد کمک می‌کند تا کنترل بیشتری بر عملکردهای خودکار بدن پیدا کنند. بسیاری از فرآیندهای بدن مانند ضربان قلب، فشار خون، تنفس، دمای پوست و فعالیت عضلانی به‌طور طبیعی انجام می‌شوند، اما با بیوفیدبک می‌توان این عملکردها را مشاهده و از طریق تمرین‌های هدایت‌شده کنترل کرد. در جلسات بیوفیدبک سنسورهای دقیق روی نواحی مختلف بدن قرار می‌گیرند و داده‌های فیزیولوژیک را جمع‌آوری می‌کنند. سپس این اطلاعات به صورت بازخورد بصری، صوتی یا گرافیکی به فرد نشان داده می‌شود تا بتواند تغییرات بدن خود را مشاهده کرده و با تکنیک‌های آرام‌سازی، تنفس عمیق یا تمرینات ذهنی عملکرد بدن را کنترل و درمان کند. این روش در درمان استرس، اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب، سردردهای میگرنی و دردهای مزمن، فشار خون بالا و مشکلات عضلانی کاربرد دارد و علاوه بر جنبه درمانی برای افزایش تمرکز، بهبود عملکرد ورزشی و ارتقای سلامت کلی بدن نیز مفید است. 

انواع مختلفی از بیوفیدبک

بیوفیدبک انواع مختلفی دارد که هر کدام بر بخشی از عملکردهای فیزیولوژیک بدن تمرکز می‌کنند و برای اهداف درمانی یا ارتقای عملکرد ذهن و بدن به کار می‌روند. پزشک متخصص با توجه به وضعیت و شرایط بیمار بهترین و مناسب‌ترین روش را برای درمان انتخاب خواهد کرد. در ادامه مهم‌ترین انواع بیوفیدبک نوشته شده است که شامل:

بیوفیدبک الکترومیوگرافی

بیوفیدبک الکترومیوگرافی یا EMG Biofeedback یکی از رایج‌ترین انواع بیوفیدبک است که فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری و به فرد بازخورد می‌دهد. در این روش سنسورهای کوچکی روی عضلات خاصی قرار می‌گیرند تا میزان تنش یا شل بودن عضلات را ثبت کنند. اطلاعات جمع‌آوری‌شده به صورت تصاویر گرافیکی یا نمودار روی مانیتور نمایش داده می‌شوند و به فرد امکان می‌دهد که با تمرین و کنترل عضلات وضعیت فیزیولوژیک خود را بهبود ببخشند. کاربردهای بیوفیدبک الکترومیوگرافی عبارتند از:

• کاهش تنش عضلانی و درد مزمن: کمک به بیماران مبتلا به کمردرد، گردن درد یا دردهای عضلانی دیگر
• درمان سردردهای تنشی: با کاهش فشار و تنش عضلانی در نواحی شانه و گردن
• توان‌بخشی بعد از آسیب یا جراحی عضلات: کمک به بازگرداندن عملکرد طبیعی عضلات بعد از جراحی یا آسیب.
• کنترل اسپاسم یا گرفتگی عضلانی: در بیماران مبتلا به فلج یا اختلالات عصبی-عضلانی بسیار موثر است.

بیوفیدبک پوست یا پوست گالوانیک

بیوفیدبک گالوانیک پوست (GSR – Galvanic Skin Response) روشی است که میزان پاسخ‌های الکتریکی پوست را اندازه‌گیری می‌کند. در این روش سنسورهای کوچک روی انگشتان دست یا نواحی دیگر پوست قرار می‌گیرند تا تغییرات مقاومت الکتریکی پوست بر اثر استرس یا آرامش ثبت می‌شود. این تغییرات به صورت گراف، نور یا صدا به بیمار نشان داده می‌شود. در نهایت فرد با تمرینات تنفسی، مدیتیشن یا تکنیک‌های آرام‌سازی تلاش می‌کند تا سطح استرس را کاهش دهد و بازخورد فیزیولوژیک بدن خود را بهتر کند.

بیوفیدبک تنفسی

در بیوفیدبک تنفسی سنسورهایی روی قفسه سینه یا شکم قرار می‌گیرند تا میزان عمق، سرعت و ریتم تنفس را ثبت کنند و نتایج آن به صورت نمایش گرافیکی، صوتی یا تصویری به فرد نمایش داده می‌شود. بعد از بررسی پزشک با ارائه تکنیک‌های اصولی وضعیت بیمار را کنترل می‌کند تا به بیمار کمک کند نحوه  و الگوی تنفس خود را بهتر کند. این تمرین‌ها باعث کاهش استرس و اضطراب شده و ریتم تنفس بیمار را نیز درمان خواهد کرد.

بیوفیدبک دمای پوست

دمای پوست به طور مستقیم تحت تاثیر جریان خون و فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک قرار دارد و معمولا با استرس، اضطراب و تنش‌های فیزیکی تغییر می‌کند. در این روش سنسورهای حساس روی انگشتان دست یا پا قرار می‌گیرند. سپس پزشک با ارائه تمرینات مناسب به بیمار کمک می‌کنند تا دمای پوست نرمال و طبیعی شود. بهتر است تمرینات تحت نظر پزشک انجام شوند تا مشکلی برای بیمار ایجاد نشود.

بیوفیدبک قلبی یا ضربان قلب (Heart Rate Biofeedback – HRV Biofeedback)

بیوفیدبک قلبی، که به آن HRV Biofeedback (Heart Rate Variability Biofeedback) نیز گفته می‌شود، یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های بیوفیدبک است و نوسانات ضربان قلب (Heart Rate Variability یا HRV) را اندازه‌گیری می‌کند. این روش به فرد نشان می‌دهد که چگونه می‌تواند با کنترل تنفس و آرام‌سازی ذهنی، تعادل سیستم عصبی خودکار (سمپاتیک و پاراسمپاتیک) را تنظیم کند. افزایش HRV معمولا نشان‌دهنده سلامت بهتر قلب، کاهش استرس و عملکرد بهینه سیستم عصبی است.

بیوفیدبک مغزی

بیوفیدبک مغزی، فعالیت امواج مغزی را با استفاده از EEG (الکتروانسفالوگرافی) اندازه‌گیری می‌کند. این روش به فرد امکان می‌دهد تا امواج لحظه‌ای مغزی خود را مشاهده کند. Neurofeedback معمولا برای مشکلات تمرکز، اضطراب، اختلالات خواب، افسردگی و اختلالات یادگیری استفاده می‌شود و در عین حال می‌تواند عملکرد شناختی و ذهنی افراد سالم را نیز بهبود بخشد. جلسات این روش معمولا ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشند و انجام چندین جلسه پشت سر هم نیز می‌تواند روند بهبودی را آسان‌تر کند.

بیوفیدبک چگونه انجام می‌شود؟

بیوفیدبک انواع مختلفی دارد که نحوه انجام هر کدام  از آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد. ولی در حالت کلی برای انجام بیوفیدبک سنسورهای کوچکی روی عضلات، پوست، انگشتان، قفسه سینه یا سر بسته به نوع بیوفیدبک نصب می‌شوند. این سنسورها سیگنال‌های فیزیولوژیک بدن را ثبت می‌کنند. سپس اطلاعات ثبت‌شده به صورت تصویر یا صدا روی مانیتور یا دستگاه نمایش داده می‌شود. در این شرایط فرد می‌تواند تغییرات تنش عضلانی، ضربان قلب، دمای پوست یا امواج مغزی خود را به صورت زنده مشاهده کند. 

در نهایت بیمار با تمرین‌ها و تکنیک‌های آرام‌سازی، تلاش می‌کند تا واکنش‌های فیزیولوژیک بدن خود را درمان و کنترل کند. بهبود هدایت کند. اثر بیوفیدبک با تمرین مداوم و جلسات منظم افزایش می‌یابد. پزشک متخصص میزان پیشرفت فرد را بررسی و تمرین‌ها را بر اساس آن تنظیم می‌کند.

بیوفیدبک برای درمان کدام بیماری‌ها است؟

بیوفیدبک برای طیف وسیعی از مشکلات مانند بی اختیاری ادرار، که مشکل بیش از ۱۵ میلیون نفر از مردم است مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که بیوفیدبک حرارتی ممکن است علائم بیماری رینود را کاهش دهد. (بیماری که باعث کاهش جریان خون در انگشتان دست، انگشتان پا، بینی یا گوش‌ها می‌شود.) بیوفیدبک می‌تواند به طور موثر برای کودکان نیز استفاده شود. به عنوان مثال، نوروفیدبک EEG برای بهبود رفتار و ضریب هوشی در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و اوتیسم کاربرد دارد. بیماری‌هایی که می‌توان با بیوفیدبک درمان کرد عبارتند از:

• اضطراب و افسردگی
• آسم.
•  کمردرد، گردن درد، دردهای تنشی و اسپاسم عضلانی و صرع
• شب ادراری و یبوست.
• بی‌خوابی و اختلالات خواب ناشی از استرس
• کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD، اختلالات تمرکز و مشکلات یادگیری
• دیابت.
• گزگز و بی حسی دست
• ضعیف شدن ماهیچه‌ها به دلیل مشکلاتی مانند سکته
• اختلالات خوردن، از جمله بی اشتهایی و پرخوری عصبی 
• سردرد و میگرن و جراحت سر.
• فشار خون بالا و نوسانات ضربان قلب.
• سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) و مشکلات گوارشی مرتبط با استرس
• اختلالات جنسی، از جمله درد هنگام مقاربت.
• آسیب‌های نخاعی، درد عضلانی و بی حرکتی.

بیشتر بخوانید: درمان بی اختیاری ادرار با بیوفیدبک لگن

تعداد جلسات بیوفیدبک

هر جلسه بیوفیدبک معمولا کمتر از ۱ ساعت طول می‌کشد. اما تعداد جلسات بیوفیدبک به نوع مشکل، شدت علائم و هدف درمانی آن بستگی دارد و معمولا بین ۱۰ تا ۳۰ جلسه طول می‌کشد. مثلا در EMG (عضلانی) ۱۰ تا ۲۰ جلسه کافی است اما در بیوفیدبک پوست ۱۰ تا ۱۵ جلسه برای درمان نیاز است. به همین دلیل بهتر است برای اطلاع دقیق از تعداد جلسات نوع بیوفیدبک، پزشک متخصص ابتدا وضعیت بیمار به طور دقیق معاینه و بررسی کند.

کاربرد بیوفیدبک

بیوفیدبک یک روش درمانی و غیرتهاجمی است که به افراد کمک می‌کند کنترل آگاهانه‌ای بر عملکردهای فیزیولوژیک بدن پیدا کنند. این روش دارای مزایا و کاربردهای فراوانی برای سلامت جسمی و روانی به همراه دارد. در ادامه می‌توانید با کاربردهای استفاده از بیوفیدبک بیشتر آشنا شوید که عبارتند از:

• کنترل استرس و اضطراب: بیوفیدبک به فرد کمک می‌کند واکنش‌های فیزیولوژیک خود را نسبت به استرس مشاهده و مدیریت کند.
• بهبود عملکرد شناختی و تمرکز: نوروفیدبک یا بیوفیدبک مغزی باعث تقویت تمرکز، حافظه و توجه می‌شود و برای افراد مبتلا به ADHD، مشکلات یادگیری و اختلالات توجه مناسب است.
• کاهش درد و تنش عضلانی: EMG بیوفیدبک کمک می‌کند تنش عضلانی و دردهای مزمن مانند کمردرد، گردن درد و اسپاسم عضلانی کاهش یابد.
• بهبود خواب و آرامش ذهنی: بیوفیدبک تنفسی، HRV و دمای پوست باعث افزایش کیفیت خواب و کاهش بی‌خوابی می‌شود.
• کنترل واکنش‌های طبیعی بدن: با تمرین بیوفیدبک، فرد می‌تواند ضربان قلب، فشار خون، تنفس و دمای پوست را بهتر مدیریت کند.
• روش غیرتهاجمی و بدون دارو: بیوفیدبک می‌تواند مکمل یا جایگزین برخی درمان‌های دارویی نیز باشد.
• اثرات بلندمدت و پایدار: با تمرین منظم، اثرات مثبت بیوفیدبک پایدار و طولانی‌مدت خواهد بود.
• بهبود عملکرد ورزشی: ورزشکاران می‌توانند برای بهبود عملکردشان و کنترل بهتر ضربان قلب، تنفس و فعالیت عضلانی از این روش کمک بگیرند.
• درمان اختلالات روانی: بیوفیدبک می‌تواند به درمان افسردگی، اضطراب و اختلالات استرس کمک کند تا افراد بتوانند کنترل بهتری بر عملکرد خود داشته باشند و این علائم را کاهش دهند. 

چه کسانی نباید بیوفیدبک انجام دهند؟

بیوفیدبک به طور کلی یک روش بدون خطر است، اما استفاده آن برای برخی از افراد ممنوع است و یا باید با احتیاط و رعایت کردن نکات ضروری آن را انجام دهند. این روش باید توسط فردی باتجربه انجام شود تا آسیبی در طی انجام آن به شخص وارد نشود. افرادی که نباید بیوفیدبک را انجام دهند عبارتند از:

• افراد دارای ایمپلنت یا دستگاه‌های پزشکی: کسانی که ضربان‌ساز قلب، دستگاه تنظیم‌کننده عصبی یا ایمپلنت فلزی حساس دارند. باید قبل از بیوفیدبک با پزشک معالج خود مشورت کنند.
• افراد دارای مشکلات روانی حاد: در شرایطی مانند اسکیزوفرنی فعال، اختلالات روانی شدید یا حملات روانی حاد، بیوفیدبک بدون نظارت روانپزشک توصیه نمی‌شود.
• زنان باردار با احتیاط: بیوفیدبک معمولا برای زنان باردار بی خطر است، اما در موارد خاص و با توجه به وضعیت بارداری باید تحت نظر پزشک انجام شود.
• افراد مبتلا به اختلالات عصبی: بیماران مبتلا به پارکینسون، ام اس یا سکته مغزی نباید از بیوفیدبک استفاده کنند زیرا کنترل عضلانی را در این افراد بیشتر می‌کند.
• مصرف کنندگان الکل و دارو: بیوفیدبک برای افرادی که از دارو یا الکل استفاده می‌کنند نباید انجام شود. زیرا این مواد می‌توانند اثرات بیوفیدبک را مختل کنند.

عوارض استفاده از بیوفیدبک

بیوفیدبک به طور کلی بدون عوارض و بی خطر است. اما مانند هر روش درمانی دیگر می‌تواند در برخی شرایط عوارض یا اثرات جانبی خفیفی را ایجاد کند. خوشبختانه این عوارض کوتاه‌مدت و موقتی هستند. در ادامه می‌توانید با عوارض بیوفیدبک به طور کامل آشنا شوید که شامل:

کلینیک دکتر سمانه قهرمان‌پوری بهترین مرکز بیوفیدبک در تهران

در تهران، کلینیک دکتر سمانه قهرمان‌پوری به‌عنوان یکی از بهترین مراکز بیوفیدبک شناخته می‌شود. زیرا این مرکز با داشتن تجهیزات پیشرفته، تکنیک‌های مدرن، تیم متخصص و باتجربه، خدمات بیوفیدبک را به صورت حرفه‌ای برای کاهش استرس، درمان دردهای عصبی و عضلانی، بهبود کیفیت خواب، افزایش تمرکز و ارتقای سلامت جشم و روان بیماران ارائه می‌دهد. کلینیک دکتر قهرمان‌پوری با ارائه درمان‌های شخصی‌سازی شده در محیطی آرام باعث می‌شود تا تجربه‌ای مفید و موثر از انجام بیوفیدبک را تجربه کنید. برای مراجعه و دریافت نوبت می‌توانید با شماره‌ای که در صفحه وجود دارد تماس بگیرید.

سوالات متداول