طب فیزیکی و توان‌بخشی به عنوان یکی از شاخه‌های مهم پزشکی، در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به اختلالات اسکلتی عضلانی، عصبی و قلبی عروقی نقش بسزایی دارد. تشخیص دقیق و به موقع بیماری‌ها در این حوزه، کلید اصلی موفقیت درمان و بازگشت بیمار به فعالیت‌های روزمره است. در این مقاله، به بررسی جامع روش‌های تشخیصی متنوعی که در طب فیزیکی به کار می‌روند، خواهیم پرداخت. از روش‌های تصویربرداری پیشرفته تا ارزیابی‌های عملکردی، همه و همه با هدف شناسایی دقیق مشکل و طراحی برنامه درمانی مناسب مورد بررسی قرار خواهند گرفت. با مطالعه این مقاله درک عمیق‌تری از فرایند تشخیص در طب فیزیکی پیدا خواهید کرد و می‌توانید بهترین تصمیمات درمانی را اتخاذ کنید. آیا می‌خواهید بدانید چگونه یک تشخیص دقیق در طب فیزیکی می‌تواند زندگی شما را متحول کند؟ با ما همراه باشید.

طب فیزیکی و توان‌بخشی (PM&R) چیست؟

طب فیزیکی به عنوان پزشکی توان‌بخشی هم شناخته می‌شود و هدف از آن بازگرداندن توانایی عملکردی و تقویت عملکرد بیمار در زندگی است. در واقع پزشکان طب فیزیکی روی این موضوع تمرکز می‌کنند که کیفیت زندگی را برای افرادی که ناتوانی‌های جسمی دارند یا بر اثر بیماری‌های گوناگون با مشکل مواجه شده‌اند ارتقا دهند. پزشکانی که در این زمینه فعالیت دارند را به اصطلاح فیزیوتراپیست می‌گویند. همان‌گونه که قبلاً هم اشاره کردیم برخلاف سایر متخصصین پزشکی که فقط روی درمان تأکید دارند، پزشکان طب فیزیکی به دنبال بالا بردن استقلال بیماران در فعالیت‌های روزمره زندگی هستند.

روش‌های تشخیصی رایج طب فیزیکی و توان‌بخشی

روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی متنوع هستند. پزشکان بر اساس شرایطی که شما دارید تشخیص می‌دهند از کدام روش استفاده کنند. با مهم‌ترین روش‌های تشخیصی طب فیزیکی بیشتر آشنا خواهیم شد:

• معاینه:یکی از مرسوم‌ترین روش‌ها برای تشخیص مشکلات بیماران در طب فیزیکی معاینه است. در معاینه فیزیکی موارد مختلفی مثل حرکات بیمار، قدرت عضلانی او، دامنه تحرک مفاصل، رفلکس و تعادل مورد بررسی قرار می‌گیرند.
• عکس‌برداری:برای تشخیص دقیق مشکلات بیماران چاره‌ای جز این نمی‌ماند که متخصصان طب فیزیکی سراغ تصویربرداری بروند. آنها از روش‌های مختلف تصویربرداری مثل اشعه ایکس، ام آر آی و سی تی اسکن برای تشخیص مشکلات بیماران بهره می‌برند.
• آزمایشالکترودیاگنوستیک: این آزمایشات بیشتر برای بررسی عملکرد عصب و عضلات کاربرد دارند و در آنها از نوار عصب و عضله و مطالعات هدایت عصبی کمک گرفته می‌شود.
• آزمایشگاه:انجام آزمایشات معمولی آزمایشگاه‌ها مثل آزمایش خون، ادرار و ژنتیک نیز می‌توانند در بررسی مشکلات احتمالی بیماران مفید باشند. 

معاینه عضلات، مفاصل و سیستم عصبی 

بخشی از روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی مربوط به معاینه عضلات و مفاصل می‌شود. پزشکان طب فیزیکی با استفاده از معاینه عضله، مفاصل و سیستم عصبی می‌توانند تشخیص دهند که در بدن بیماران چه مشکلاتی وجود دارد. البته این دسته از متخصصان می‌توانند از ابزارهای گوناگونی مثل استتوسکوپ، چکش رفلکس و دیاپازون برای معاینات خود بهره ببرند. چند مورد مهم هستند که در این معاینه باید مد نظر قرار گیرند. سابقه پزشکی، علائم نشانه‌های بیماری، نتایج معاینات فیزیکی و معاینات عضلات معمولاً در تشخیص طب فیزیکی کاربردهای وسیعی دارند.

تصویربرداری طب فیزیکی و توان‌بخشی

اهمیت تصویربرداری در روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی را قبلاً خدمتتان بیان کردیم. تصویربرداری نقش کلیدی در تشخیص مشکلات عضلانی و عصب بیماران ایفا می‌کند. اشعه ایکس و ام آر آی در کنار سی تی اسکن مهم‌ترین روش‌های تصویربرداری در طب فیزیکی هستند. انتخاب هر یک از روش‌های تصویربرداری بستگی به شرایط بیمار دارد. متخصص طب فیزیکی با استفاده از اطلاعاتی که در اختیار دارد یکی از روش‌های گفته شده را به بیمار پیشنهاد خواهد کرد. البته این احتمال وجود دارد که این متخصص به جای یک روش تصویربرداری از ترکیب چندین روش استفاده کند.

آزمایشات الکترودیاگنوستیک طب فیزیکی و توان‌بخشی

یکی دیگر از روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی آزمایشات الکترودیگناستیک هستند. این مطالعات و آزمایش‌ها به بررسی عملکرد اعصاب و عضلات در طب فیزیکی کمک می‌کنند. مطالعات الکترودیگنوستیک به متخصصان طب فیزیکی کمک می‌کند تا آسیب‌های عصبی و بیماری‌های عضلانی را سریع‌تر تشخیص دهند. با کمک این آزمایشات آنها فرصت دارند تا در مورد سندروم تونل کارپال هم اطلاعات دقیقی کسب نمایند.

الکترومایوگرافی (EMG) و تست هدایت عصبی (NCS) در طب فیزیکی

الکترومایوگرافی و تست هدایت عصبی موضوعات مهمی در طب فیزیکی هستند. با این دو آزمایش بیشتر آشنا می‌شویم:

• EMG: الکترومایوگرافی یا همان نوار عصب و عضله از سوزن الکتریکی برای ثبت فعالیت عضلات استفاده می‌کند. در حقیقت با استفاده از الکترومایوگرافی می‌توان فعالیت عضلات را در حین انقباض و استراحت آنها به خوبی بررسی کرد.EMG  برای بررسی مشکلاتی مثل آسیب‌های عصبی یا فلج مغزی کاربردهای وسیعی دارد.
• NCS: از دیگر آزمایشات مهمی که برای بررسی مشکلات بیماران در طب فیزیکی مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانیم به تست هدایت عصبی اشاره نماییم. از طریق این آزمایش می‌توان کیفیت هدایت سیگنال‌های الکتریکی را در اعصاب بدن مورد بررسی قرار داد. NCS برای بررسی مشکلاتی مثل تونل کارپال و دیسک کمر کاربردهای بسیار زیادی دارد.

چه زمانی از EMG و NCS استفاده می‌شود؟ 

یکی از نکات مهم دیگری که در روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی باید مورد بررسی قرار دهیم، زمان استفاده از EMG و NCS است. این موضوع را متخصص طب فیزیکی باید تشخیص دهد. در حقیقت بر اساس علائم و نتایج آزمایشاتی که از بیمار گرفته شده متخصص تشخیص خواهد داد که کدام یک از این دو آزمایش مهم باید تجویز شوند. در صورتی که علائمی مثل بی‌حسی و درد و گرفتگی عضلانی در وجود بیمار احساس شود احتمالاً متخصص طب فیزیکی سراغ این دو آزمایش برود.

آزمایشات آزمایشگاهی طب فیزیکی و توان‌بخشی

در مورد اهمیت آزمایشات آزمایشگاهی در روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی قبلاً نکاتی را خدمتتان بیان کرده‌ایم. چون می‌خواهیم کمی مفصل‌تر در مورد انواع مختلف این آزمایشات مواردی را با هم بررسی نماییم:

• خون:متخصص طب فیزیکی برای اینکه مشکلاتی مثل عفونت یا کمبود ویتامین را متوجه شود باید آزمایش خون برای بیمار تجویز نماید. با کمک این آزمایش می‌توان از بروز مشکلاتی مثل پوکی استخوان یا آرتریت روماتوئید پیشگیری به عمل آورد.
• ژنتیک:شاید کمی عجیب باشد که متخصص طب فیزیکی سراغ آزمایش ژنتیک برود. با این حال وقتی اهمیت جهش‌های ژنتیکی در افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های عصبی را متوجه شویم می‌فهمیم که او حق دارد این آزمایش را برای بیماران خود تجویز نماید.
• آزمایش الکترولیت:آزمایش‌های الکترولیتی نیز در تشخیص بسیاری از بیماری‌های مرتبط با طب فیزیکی کاربرد دارند. با کمک این آزمایش‌ها می‌توان سطح الکترولیت در خون را به خوبی متوجه شد. در واقع می‌توان وضعیت سدیم یا پتاسیم در خون را بررسی کرد و مشکلاتی مثل کم آبی بدن یا نارسایی کلیه را تشخیص داد.

روش‌های تشخیصی تخصصی طب فیزیکی و توان‌بخشی

علاوه بر مواردی که تحت عنوان روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی تا اینجا خدمتتان معرفی کردیم، چندین روش دیگر هم وجود دارند که می‌توان از آنها بهره برد. مهم‌ترین روش‌های تشخیص تخصصی طب فیزیکی را خدمتتان معرفی خواهیم نمود.

تست‌های ایزوکنتیک

یکی از روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی تست ایزوکنتیک است. این تست وضعیت قدرت عضلانی بدن بیمار را در ابعاد مختلف مشخص می‌کند. با کمک این تست می‌توان مشکلاتی نظیر آسیب ورزشی یا بیماری عضلانی را به خوبی تشخیص داد. البته تجویز تست ایزوکنتیک بر عهده متخصصان طب فیزیکی است و هر کسی نمی‌تواند آن را توصیه نماید.

تست‌های الکترومیوگرافی سطحی (sEMG) 

تست الکترومیوگرافی سطحی نیز می‌تواند به عنوان یکی از روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی شناخته شود. این تست فعالیت الکتریکی عضلات بدن را در حین انجام حرکات مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. با استفاده از تست الکترومیوگرافی می‌توان بیماری‌های عضلانی و سندروم تونل کارپال را به خوبی مدیریت کرد.

ارزیابی‌های تعادل و هماهنگی

تعادل و هماهنگی دو رکنی هستند که در روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی باید مورد بررسی قرار گیرند. هدف اصلی طب فیزیکی آن است که بیماران را به سمت استقلال فردی هدایت کند. طبیعتاً بیماری که نتواند تعادل و هماهنگی اعضای بدن خود را کنترل نماید نمی‌تواند به استقلال فردی برسد. پس انجام این ارزیابی‌ها برای ایجاد تعادل در بیمار ضروری است. معمولاً ارزیابی‌های تعادل و هماهنگی برای افرادی تجویز می‌شود که درگیر بیماری‌های مخچه یا سکته مغزی شده باشند.

ارزیابی‌های عملکردی

موضوع دیگری که در روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی باید به آن فکر کرد ارزیابی عملکرد انسان است. ارزیابی عملکردی کمک می‌کند تا متخصص طب فیزیکی توانایی بیمار در انجام امور روزمره را به خوبی مورد بررسی قرار دهد. ارزیابی‌های عملکردی می‌توانند در تشخیص مشکلاتی مثل آرتریت یا ناتوانی‌های اسکلت عضلانی کاربرد داشته باشند.

تست‌های روان‌شناختی

بخشی از سلامتی انسان که در روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی باید مد نظر قرار گیرند مربوط به روح و روان او می‌شوند. به همین دلیل استفاده از تست‌های روان‌شناختی در تشخیص سلامت روان بیماران بسیار مهم است. با استفاده از این تست‌ها می‌توان بیماری‌هایی نظیر افسردگی و اضطراب را تشخیص داده و برای درمان آنها اقدام کرد. انتخاب تست روان‌شناختی بر اساس سوابق بیمار و نتایجی که معاینات فیزیکی نشان می‌دهند خواهد بود. متخصص طب فیزیکی بر اساس این تست‌ها می‌تواند تشخیص دهد که کدام مشکل در بیمار شدت بیشتری دارد.

عوامل موثر در انتخاب روش تشخیصی در طب فیزیکی و توان‌بخشی

برای انتخاب هر کدام از روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی باید به عوامل و نشانه‌های موثری توجه کرد. برخی از عوامل موثر در انتخاب این روش‌ها را خدمتتان بیان خواهیم نمود:

• نشانه‌ها:علائم و نشانه‌هایی مثل شدت درد و محل آن در تشخیص روش مناسب برای طب فیزیکی تأثیرگذار هستند.
• سوابق:طبیعتاً برای بیمارانی که درگیر مشکلات زمینه‌ای مثل دیابت یا بیماری‌های عصبی هستند باید روشی مناسب در طب فیزیکی انتخاب گردد.
• نتایج معاینات فیزیکی:بررسی معاینات فیزیکی به متخصص طب فیزیکی کمک می‌کند تا روش مناسبی را جهت تشخیص مشکلات بیماران مد نظر قرار دهد.
• سن:طبیعتاً افراد بر اساس رده سنی که در آن قرار دارند نیاز به روش متفاوتی جهت بررسی مشکلات مربوط به طب فیزیکی خواهند داشت.
• هزینه:برخی روش‌های تشخیصی در طب فیزیکی هزینه فوق‌العاده سنگینی دارند. طبیعتاً افرادی که تمکن مالی مناسب برای تامین هزینه این تست‌ها را ندارند نمی‌توانند آنها را انتخاب نمایند و بهتر است سراغ روش‌های کم‌هزینه‌تر بروند.

کلام پایانی

در پایان، می‌توان گفت که تشخیص دقیق و جامع در طب فیزیکی، نخستین گام در مسیر بهبودی و بازگشت بیمار به فعالیت‌های روزمره است. با پیشرفت تکنولوژی و توسعه روش‌های تشخیصی جدید، امروزه پزشکان و فیزیوتراپیست‌ها قادرند با دقت بیشتری به ارزیابی مشکلات بیماران پرداخته و برنامه‌های درمانی موثرتری را طراحی کنند. از تصویربرداری‌های پیشرفته گرفته تا ارزیابی‌های عملکردی، هر یک از این روش‌ها به تنهایی و در کنار هم، به پزشکان کمک می‌کنند تا علت ریشه‌ای مشکل را شناسایی کرده و بهترین درمان را انتخاب کنند. به یاد داشته باشیم که تشخیص دقیق نه تنها به بهبود نتایج درمانی کمک می‌کند، بلکه به کاهش هزینه‌های درمانی و افزایش رضایت بیماران نیز منجر می‌شود. با آشنایی با این روش‌ها و اهمیت آن‌ها، می‌توانیم گامی موثر در جهت ارتقای سطح سلامت جامعه برداریم.