اگر به شما گفته شود که به شیمی درمانی نیاز دارید، احتمالاً ریزش مو به عنوان عوارض آن به ذهنتان خواهد رسید. اما شیمی درمانی همچنین ممکن است باعث بی‌حسی و گزگز دست‌ها و پاهایتان شود. بنابراین ممکن است بخواهید بدانید دلیل این عارضه چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد. این مقاله را بخوانید تا اطلاعات لازم در زمینه‌ی این احساسات را کسب کنید.

علت گزگز و بی‌حسی دست و پا بعد از شیمی درمانی چیست؟

احساس گزگز یا بی‌حسی دست و پا نوروپاتی محیطی نامیده می‌شود. نوروپاتی محیطی می‌تواند از جمله عوارض برخی از داروهای شیمی درمانی (کموتراپی) باشد. این وضعیت در اثر آسیب به اعصابی که سیگنال‌ها را بین دست و پا و سیستم عصبی مرکزی رد و بدل می‌کنند ایجاد می‌شود. نوروپاتی ممکن است دست‌ها و همچنین پاها را درگیر کند. ممکن است در بستن دکمه‌های لباس یا حس کردن داغی چیزی که روی اجاق گاز قرار دارد دچار مشکل شوید. احساس سوزن‌ سوزن شدن در شب به بدترین حالت خود می‌رسد و ممکن است برای خوابیدن دچار مشکل شوید.

علائم همراه با گزگز و بی‌حسی دست و پا

علائم دیگر علاوه بر بی‌حسی و گزگز ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد شدید و ناگهانی متناوب
• سوزش
• ضعف عضلانی
• بی‌حسی ناحیه‌ی درگیر یا عدم توانایی احساس فشار یا داغی و یخی
• دشواری در حفظ تعادل

علائم معمولاً در انگشتان دست و پا شروع شده و به تدریج به دست، پا، بازو و بالای پا گسترش می‌یابد.

چه موقع به دکتر مراجعه کنم؟

اگر علاوه بر علائم ذکر شده در دست و پا احساس سوزش داشتید، فوراً با متخصص توانبخشی خود تماس بگیرید. این احساس می‌تواند خطرناک باشد و بهتر است که فوراً به آن رسیدگی شود.

نحوه تشخیص علت گزگز و بی‌حسی دست و پا

تشخیص علت بی‌حسی دست و پا بر اساس سوابق، معاینه‌ی بالینی و بررسی‌های آزمایشگاهی انجام می‌شود. روش‌های تشخیصی عبارتند از: نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی) و مطالعه‌ی هدایت عصبی (NCS)، نمونه‌برداری پوست برای بررسی اعصاب پوست و نمونه‌برداری عصب و عضله برای بررسی‌های هیستوپاتولوژی.

بی‌حسی و گزگز در دست و پا چگونه درمان می‌شود؟

درمان بی‌حسی و گزگز دست و پا در اثر نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی به قطع مصرف یا کاهش دوز داروی ضد سرطانی بستگی دارد. درد نوروپاتی دائمی را می‌توان با داروهای ضد صرع، ضد افسردگی یا مسکن‌هایی از جمله داروهای مخدر درمان کرد. در موارد شدید و دردناک افراد برای روش چند رشته‌ای (مولتی‌ دیسیپلینری) کنترل درد به کلینیک دردهای مزمن ارجاع داده می‌شوند. بیمارانی که مشکلات شدید تعادلی دارند، معمولاً از توانبخشی تعادلی (وستیبولار) کمک خواهند گرفت.

فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین درمان‌ها برای نوروپاتی است که می‌تواند به تعادل، قدرت و ایمنی فرد کمک کند. کار درمانی نیز می‌تواند مؤثر باشد و به بیماران کمک کند تا توانایی‌های حرکتی ظریف مانند بستن دکمه‌ی لباسشان تقویت شود. در هر دو مورد حتماً باید بیمار برای خود وقت بگذارد و از متخصص طب فیزیکی خود بخواهد که او را به فیزیوتراپیست و یا کاردرمانگر ارجاع دهد.

علاوه بر این درمان‌ها، ورزش‌های سبک مانند شنا و دوچرخه‌ سواری و همچنین تکنیک‌های ریلکسیشن، مدیتیشن و تصویرسازی ذهنی هدایت شده (تخیل فعال) نیز می‌توانند برای عوارض جانبی نوروپاتی مفید باشند. به خاطر داشته باشید که راه‌های بسیار زیاد دیگری علاوه بر مصرف مسکن وجود دارند.

تکار تراپی

انتقال الکتریکی خازنی و مقاومتی (TECAR) که نوعی دیاترمی است، نوعی فیزیوتراپی می‌باشد که از تابش انرژی برای تولید گرمای درونی استفاده می‌کند. این دستگاه از خازنی تشکیل شده که انرژی الکتریکی را به دو هدایت‌ کننده (رسانا) می‌فرستد که توسط یک لایه‌ی مقاومتی عایق از هم جدا شده‌اند. تکار تراپی با کمک اشعه مادون قرمز می‌تواند درمان مناسبی برای بهبود درد و حس لامسه در کف پای بیماری که احساس گزگز و بی‌حسی دست و پا دارد، باشد.

شاک ویو تراپی

شاک ویو باعث تحریک روند بهبودی طبیعی بدن می‌شود. شاک ویو تراپی می‌تواند با رشد عروق (رشد رگ‌های موجود) و نئووسکولاریزاسیون (رشد رگ‌های جدید)/آنژیوژنز (رگ‌زایی) و افزایش سلول (افزایش تعداد سلول‌ها) برای گزگز و بی‌حسی دست و پا مفید باشد.

تنس (TENS)

علاوه بر این‌ها، تنس نیز می‌تواند با تغییر پیام‌های دردزا در شاخ خلفی نخاع باعث تسکین درد و احساس سوزش و گزگز دست و پا شود. دومین مکانیسم نیازمند این است که محرکی به قسمت‌هایی از نخاع که با ناحیه‌ی درد در ارتباط هستند، فرستاده شود.

روش‌های مراقبتی در خانه

نکاتی برای افرادی که دچار بی‌حسی و گزگز دست و پا هستند:

• از اجسام یخ و داغ دوری کنید تا پوستتان آسیب نبیند.
• از پوشیدن جوراب تنگ و کفش تنگ خودداری کنید.
• در منزل پاپوش داشته باشید و پابرهنه نباشید.
• الکل ننوشید. این مورد خود باعث آسیب عصبی می‌شود و علائم را تشدید می‌کند.
• اگر دیابت دارید، HbA1c خود را زیر ۶.۰ نگه دارید. بالا بودن قند خون می‌تواند به اعصاب آسیب بزند.
• روزانه ۱۵ دقیقه پیاده‌روی کردن باعث بهبود خونرسانی به اعصاب می‌شود. استفاده از عصا کمک می‌کند تا ثبات بیشتری داشته باشید.
• پاهایتان را هر روز بررسی کنید که پوست ترک نخورده باشد، ناخن پا شل نشده باشد یا علائم عفونت وجود نداشته باشد.

آیا می‌توان از گزگز و بی‌حسی دست و پا بعد از شیمی درمانی پیشگیری کرد؟

راه قطعی برای پیشگیری از نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی (CIPN) وجود ندارد، اما راه‌هایی برای کنترل علائم وجود دارند. به منظور کمک به خفیف شدن علائم، باید قبل از شیمی درمانی و حین آن و نه بعد از آن به متخصص توانبخشی مراجعه کنید. متخصص راه‌های پیشگیرانه‌ای به شما خواهد گفت.

سؤالات متداول

آیا دارویی برای درمان گزگز و سوزش دست و پا وجود دارد؟

درمان مشخصی برای نوروپاتی وجود ندارد که بتواند آسیب عصبی را بهبود بخشد، اما ترکیبی از داروهای مسکن، ویتامین‌ها، لوسیون‌ها و ورزش می‌تواند به کنترل علائم کمک کند.

چه موقع بعد از شیمی درمانی بی‌حسی رخ می‌دهد؟

این مشکل ممکن است در هر زمانی، حین شیمی درمانی یا بعد از آن رخ دهد (به دارو بستگی دارد). اگرچه نادر است، اما ممکن است علائم چندین سال بعد از درمان بروز کنند.

آیا راهی وجود دارد که بتوانم با اصلاح رژیم غذایی خود از گزگز و بی‌حسی دست و پا جلوگیری کنم یا آن را کنترل کنم؟

مدارکی وجود دارد که نشان می‌دهند رژیم غذایی متعادل می‌تواند به کاهش یا جلوگیری از علائم نوروپاتی کمک کند. همچنین باید از مصرف الکل و سیگار کشیدن نیز اجتناب شود، زیرا باعث بدتر شدن نوروپاتی می‌شوند.

چقدر طول می‌کشد تا نوروپاتی بعد از شیمی درمانی برطرف شود؟

این مشکل در برخی افراد یک مشکل موقتی است و بعد از چند روز یا چند هفته برطرف می‌شود. در برخی دیگر ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها ماندگار باشد یا حتی به مشکل مادام‌العمری تبدیل شود.

آیا گزگز و بی‌حسی بعد از شیمی درمانی به مرور زمان بدتر خواهد شد؟

اثرات شیمی درمانی فزاینده هستند؛ آن‌ها هر دوره بدتر می‌شوند. اما اگر قبل از شیمی درمانی، حین و بعد از آن به مرکز توانبخشی مراجعه کنید این مشکل پیش نخواهد آمد.

چه مکمل‌هایی برای گزگز و بی‌حسی ناشی از شیمی درمانی مفیدند؟

ویتامین E به عنوان درمانی برای نوروپاتی شناخته می‌شود و برای بهبود عوارض ناشی از شیمی درمانی نیز مفید است.

آیا اعصاب دست و پا بعد از شیمی درمانی بهبود می‌یابند؟

اکثر افراد دریافته‌اند که علائمشان به مرور زمان و با بهبود تدریجی اعصاب، کم‌کم بهبود می‌یابند.